Tomografia komputerowa to jedno z najczęściej wykorzystywanych narzędzi diagnostycznych. Jest znacznie dokładniejsza od obrazów rentgenowskich, dlatego można dzięki niej wykryć wiele poważnych schorzeń. Co warto wiedzieć na temat tego badania i jak należy się do niego przygotować?
Czym jest tomografia komputerowa?
Tomografia komputerowa to jedno z podstawowych badań obrazowych, które cechuje się dużą wartością diagnostyczną. Wykorzystuje się w niej urządzenia rentgenowskie (ten sam rodzaj promieniowania elektromagnetycznego co podczas prześwietleń RTG) oraz technologię komputerową w celu uzyskania wielowarstwowego, przekrojowego obrazu ciała. W przeciwieństwie do zwykłego badania rentgenowskiego tomografia obrazuje nie tylko kości, ale również tkanki miękkie i naczynia krwionośne. Dostarcza w ten sposób szczegółowych informacji na temat schorzeń i nieprawidłowości, a jej wszechstronne zastosowanie jest doceniane przez wszystkie specjalności medycyny.
Jak wygląda tomograf komputerowy? Urządzenie składa się ze stołu, na którym odbywa się badanie oraz gantry, czyli maszyny zawierającej lampę (lub kilka lamp), emitującej promieniowanie. Przypomina ono nieco tunel, w którym podczas badania przebywa pacjent. Podczas badania wnętrze maszyny (będące jednocześnie źródłem promieniowania oraz detektorem) obraca się, wykonując bardzo dużą ilość zdjęć pod różnymi kątami. Następnie uzyskane dane trafiają do komputera, gdzie są łączone w wielowymiarowe obrazy, przedstawiające określone fragmenty ciała (w technice 2D lub 3D). Umożliwia to przeprowadzenie drobiazgowej analizy oraz poznanie struktury badanego obszaru.
Jakie części ciała można zbadać tomografem?
Zaawansowana technika obrazowania, taka jak tomografia komputerowa, jest wykorzystywana do wizualizacji różnych części ciała. Są to przede wszystkim: centralny układ nerwowy, układ kostno-stawowy, jama brzuszna, klatka piersiowa, kręgosłup i głowa. Zastosowanie badania to z kolei m.in.:
-
diagnostyka infekcji, złamań i zaburzeń mięśni,
-
wykrywanie i lokalizacja guzów (w tym nowotworów),
-
badanie naczyń krwionośnych,
-
ocena skuteczności leczenia (np. nowotworów i chorób serca).
Tomograf komputerowy jest wykorzystywany nie tylko w badaniach planowych, ale także w stanach nagłych, kiedy potrzebne jest jak najszybsze rozpoznanie urazu lub innego schorzenia. Ma to miejsce choćby w przypadku podejrzenia urazów wielonarządowych: badanie całego ciała (tzw. trauma scan) umożliwia wskazanie wszystkich doznanych obrażeń. Tomografia pomaga też w diagnozowaniu krwiaków pourazowych, guzów mózgu oraz udaru krwotocznego i niedokrwiennego. Służy również do badań struktur ucha i zatok. Zastosowań jest znacznie więcej, a zależą one od obszaru ciała poddawanego badaniu.
Z kontrastem czy bez – co to oznacza?
W niektórych przypadkach w celu zwiększenia wartości diagnostycznej stosuje się środki cieniujące, które nazywa się kontrastem. Dlaczego jest to ważne? Tomografia komputerowa z kontrastem pomaga odróżnić poszczególne struktury, co umożliwia uzyskanie znacznie lepszego obrazu (dzięki kontrastowi obrazowane obszary pochłaniają promieniowanie w innym stopniu niż sąsiadujące tkanki). Podanie środka cieniującego czasami decyduje o prawidłowym zdiagnozowaniu jednostki chorobowej. Pozwala także na drobiazgową ocenę tkanek miękkich, m.in. przewodu pokarmowego (np. przełyku, żołądka i jelit).
Czym jest kontrast? Jest to substancja chemiczna, która zazwyczaj zawiera jonowe lub niejonowe związki jodu. Podaje się ją doustnie, dożylnie lub doodbytniczo. Sposób wprowadzenia kontrastu uzależnia się od struktur, które będą poddawane analizie (np. doustnie do obrazowania układu pokarmowego). Różna może być też zawartość jodu, jednak im będzie ona większa, tym dokładniejszy uzyska się obraz. Ze względu na to, że kontrast usuwa się z organizmu przez nerki, przed badaniem niezbędne jest zmierzenie poziomu kreatyniny. Ma to na celu sprawdzenie, czy nerki działają prawidłowo.
Tomografia z kontrastem: dowiedz się więcej
Kontrast, którego używa się do badania takim urządzeniem jak tomograf komputerowy, jest uznawany za bezpieczny i nie stanowi zagrożenia dla organizmu. Istnieją jednak pewne przeciwwskazania do jego podania. Są to:
-
uczulenie na środek cieniujący,
-
niewydolność nerek,
-
nieuregulowane nadciśnienie tętnicze,
-
ostra niewydolność krążenia,
-
cukrzyca insulinozależna,
-
alergia na jod.
W powyższych przypadkach wykonanie badania jest możliwe wyłącznie, jeśli dojdzie do zagrożenia życia oraz z zachowaniem szczególnych środków ostrożności. Co ważne, w bardzo rzadkich sytuacjach podanie środków cieniujących wywołuje działania niepożądane. Po samym badaniu może być to metaliczny posmak w ustach i uderzenia gorąca. Pozostałe skutki uboczne dzielą się na łagodne (m.in. nudności i zmiany skórne), umiarkowane (m.in. skurcz oskrzeli) oraz poważne (m.in. zaburzenia oddechu). Mimo że ich ryzyko jest niewielkie, po przeprowadzeniu tomografii z kontrastem pacjent powinien zostać na półgodzinnej obserwacji.
Jak przygotować się do badania tomografem?
Tomografia komputerowa jest wykonywana na czczo: nie można przyjmować pokarmów stałych 6 godzin wcześniej. Badanie jest możliwe do przeprowadzenia w każdym momencie cyklu miesiączkowego (włącznie z menstruacją). Jeśli nie jest to sytuacja nagła, ale badanie planowane, zaleca się jednak jego wykonanie do 10 dnia cyklu: celem jest ochrona przed promieniowaniem na wypadek nierozpoznanej jeszcze ciąży. W trakcie tomografii należy mieć na sobie ubranie pozbawione wszelkich, metalowych elementów (np. nity, sprzączki), które mogłyby zakłócać obraz. Najlepiej, żeby było luźne i wygodne.
Jeśli tomografia ma być przeprowadzona z podaniem środka cieniującego, niezbędne jest do tego dodatkowe przygotowanie. A dokładniej:
-
pacjenci bez choroby nerek (bądź jej nieświadomi) powinni wykonać pomiar kreatyniny miesiąc przed tomografią,
-
osoby zmagające się z chorobami nerek muszą zbadać kreatyninę najwcześniej 7 dni przed badaniem,
-
w przypadku chorób tarczycy dwa tygodnie przed tomografią należy zbadać stężenie TSH (przy nieprawidłowych wynikach potrzebna jest zgoda lekarza prowadzącego),
-
diabetycy leczeni metforminą i ze znacznym upośledzeniem funkcji nerek wymagają wcześniejszej konsultacji z lekarzem oraz zmiany sposobu stosowania leku,
-
dzień przed badaniem oraz po nim zalecane jest zwiększenie ilości przyjmowanych płynów,
-
na 6 godziny przed zgłoszeniem się na tomografię nie można spożywać napojów słodzonych lub zawierających mleko, a na 2 godziny przed można pić już tylko wodę.
Na badanie trzeba zgłosić się bezpośrednio wcześniej w celu uzupełnienia kwestionariusza medycznego oraz przygotowania się do podania kontrastu.
Przebieg badania: krok po kroku
Czas trwania tomografii komputerowej zależy od wielkości badanego obszaru. Zazwyczaj jest to kilka lub kilkanaście minut (czasami kilkadziesiąt). Bezpośrednio przed badaniem zostaje podany środek cieniujący (jeśli jest to tomografia z kontrastem). Przy diagnostyce jamy brzusznej w niektórych przypadkach konieczne jest też przyjęcie preparatu hamującego perystaltykę jelit. U małych dzieci może być również potrzebny środek uspokajający (lub nawet znieczulenie ogólne).
Jak wygląda cała procedura badania? Oto najważniejsze informacje:
-
pacjent (w ubraniu) kładzie się na blacie, który następnie powoli przesuwa się do tunelu,
-
tomograf komputerowy obraca się wokół pacjenta, wykonując przy tym setki zdjęć,
-
osoba badana cały czas pozostaje pod obserwacją zespołu medycznego,
-
możliwy jest ciągły kontakt z personelem (większość urządzeń jest wyposażona w interkom),
-
podczas badania pacjent musi pozostawać nieruchomo,
-
w przypadku wystąpienia nagłych dolegliwości (np. uczucia klaustrofobii) należy je niezwłocznie zgłosić,
-
blat wysuwa się po zakończeniu badania.
Jeśli pacjent czuje się dobrze, może samodzielnie prowadzić samochód. W przypadku kontrastu zalecane jest wypicie dużej ilości płynu: dzięki temu substancja szybciej wypłucze się z organizmu.
Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna?
Tomografia komputerowa jest bardzo precyzyjnym narzędziem diagnostycznym, które jest jednocześnie uznawane za bezpieczne. Co z promieniowaniem jonizującym? Ilość emitowanego promieniowania jest większa niż w przypadku zwykłego RTG. Nie wykazano jednak, aby przynosiło to długotrwałe konsekwencje dla organizmu. Aby zapewnić bezpieczeństwo, stosuje się możliwie najmniejszą dawkę promieniowania. Rozwój technologiczny pomaga zaś redukować promieniowanie przy jednoczesnym zwiększaniu efektywności badania.