W Polsce wciąż najczęstszą przyczyną zgonów są choroby serca i układu krążenia. Wiele osób nie odczuwa bowiem przez lata ich objawów, przez co nie są one w porę wykrywane, ani prawidłowo leczone. Ważnym elementem profilaktyki takich schorzeń są zatem badania kardiologiczne. Poznaj ich najważniejsze rodzaje oraz dowiedz się, kto powinien je regularnie wykonywać.
Choroby serca i układu krążeniowego
Pod pojęciem chorób serca i układu krążenia kryją się wszelkie schorzenia mięśnia sercowego, a także te dotyczące żył, tętnic oraz naczyń krwionośnych. Zalicza się do nich między innymi:
-
nadciśnienie tętnicze,
-
chorobę niedokrwienną serca (inaczej wieńcową),
-
miażdżycę naczyń krwionośnych,
-
różne zaburzenia rytmu serca np. migotanie przedsionków,
-
tętniaka aorty,
-
zawał,
-
udar mózgu,
-
niewydolność mięśnia sercowego,
-
zakrzepicę żylną,
-
wady wrodzone serca.
Jak już wspomnieliśmy wyżej, choroby układu krążeniowego są najczęstszą przyczyną zgonów, zaraz po nowotworach. W Polsce odpowiadają za około 40% przypadków śmiertelnych, a na całym świecie za ponad 30%. Do ich rozwoju doprowadzają różne czynniki m.in.:
-
obciążenia genetyczne,
-
wiek – wg WHO powyżej 55 lat dla mężczyzn i 65 lat dla kobiet,
-
płeć – częściej chorują mężczyźni,
-
zwiększone stężenie cholesterolu LDL,
-
nadwaga lub otyłość,
-
inne choroby m.in. nerek oraz cukrzyca,
-
niezdrowy tryb życia – głównie palenie papierosów, brak aktywności fizycznej i nieprawidłowa dieta.
Diagnostyką oraz leczeniem chorób sercowo-naczyniowych zajmują się lekarze kardiolodzy. Jednak do takich specjalistów wielu pacjentów trafia zbyt późno lub wcale, ponieważ schorzenia kardiologiczne często przez długi czas nie wywołują wyraźnych dolegliwości.
Dla kogo regularne badania kardiologiczne?
Wykrycie chorób serca i układu krążenia możliwe jest głównie poprzez wykonanie badań diagnostycznych. O konieczności ich przeprowadzenia decyduje często już lekarz rodzinny, jeśli pacjent skarży się na specyficzne dolegliwości. Wówczas najczęściej najpierw zaleca wykonanie podstawowych testów np. krwi, a potem kieruje do kardiologa, który w razie konieczności wypisuje skierowania na badania specjalistyczne.
Do niepokojących objawów, które powinny skłonić do wykonania diagnostyki kardiologicznej, należą m.in.:
-
kołatanie serca,
-
bóle w klatce piersiowej,
-
duszność,
-
bezdech senny,
-
zawroty i bóle głowy,
-
męczliwość,
-
omdlenia,
-
obrzęki,
-
pajączki lub powiększone żyły na kończynach dolnych,
-
wysokie ciśnienie krwi.
Ponadto badania serca i układu krążenia powinny regularnie (co najmniej raz w roku) przeprowadzać w celach profilaktycznych osoby z grupy ryzyka, nawet jeśli nie odczuwają żadnych dolegliwości. Dotyczy to przede wszystkim osób po 55-65 roku życia, z predyspozycjami genetycznymi do chorób kardiologicznych, a także palących nałogowo papierosy, czy też cierpiących na otyłość, cukrzycę lub nadciśnienie.
Laboratoryjne badania z krwi
Problemy kardiologiczne może wskazać już najprostsze badanie krwi, jakie wykonuje się rutynowo na zlecenie lekarza rodzinnego. W szczególności chodzi tutaj o takie testy laboratoryjne jak:
-
lipidogram – czyli badanie sprawdzające poziom cholesterolu całkowitego, HDL i LDL oraz trójglicerydów, których podwyższony poziom może wskazywać na miażdżycę;
-
morfologia – dzięki niej można wykryć np. niedokrwistość oraz niektóre choroby przewlekłe układu krążenia;
-
poziom glukozy – jest to podstawowe badanie w kierunku cukrzycy, a więc schorzenia zwiększającego ryzyko chorób serca i krążenia.
Badaniami krwi pozwalającymi ocenić, w jakim stanie jest serce, są także kinaza kreatynowa (CK) oraz enzymy ALAT oraz ASPAT. Wykorzystuje się je w diagnostyce m.in. zawału oraz zapalenia mięśnia sercowego.
Badania nieinwazyjne
Przy podejrzeniu chorób sercowo-naczyniowych w pierwszej kolejności wykonuje się badania nieinwazyjne. Dzielą się one na czynnościowe oraz obrazowe. Te pierwsze pozwalają ocenić funkcjonowanie układu krążenia i należą do nich m.in. EKG, holter oraz próba wysiłkowa. Z kolei dzięki badaniom obrazowym można dokładnie przyjrzeć się poszczególnym narządom i przez to wykryć w nich niepokojące zmiany. W kardiologii należy do nich przede wszystkim echo serca.
Badanie EKG – elektrokardiografia
EKG, czyli elektrokardiografia jest wykonywana zawsze w pierwszej kolejności u pacjentów z podejrzeniem chorób kardiologicznych. Polega ono na zarejestrowaniu potencjałów elektrycznych powstających w wyniku pracy serca za pomocą elektrod umieszczonych w różnych miejscach na powierzchni ciała pacjenta (głównie klatce piersiowej).
Na podstawie EKG można wykryć nieprawidłowy rytm serca, ale też np. powiększenie przedsionków, wady zastawek, pogrubienie mięśnia sercowego, a nawet ślady przebytego niedawno zawału.
Elektrokardiografia niestety nie jest w stanie dostarczyć wszystkich informacji. Nie można bowiem za pomocą tego badania potwierdzić np. okresowych zaburzeń rytmu pod wpływem wysiłku, czy też zawału, jeśli nie wywołał on trwałych śladów.
Badanie echokardiograficzne, czyli echo serca
Echo serca jest badaniem obrazowym, ponieważ polega na dokładnym obejrzeniu tego organu przy pomocy aparatu ultrasonograficznego, czyli USG. W jego efekcie można ocenić strukturę i wymiary jego poszczególnych elementów. Echokardiografia pomaga więc wykryć m.in.:
Holter
Nazwa Holter odnosi się tak naprawdę do urządzenia o niewielkich rozmiarach, które służy do monitorowania pracy serca przez 12 lub 24 godziny. Jego celem jest więc ocena funkcjonowania tego organu zarówno podczas wykonywania normalnych czynności przez pacjenta, jak i w trakcie spoczynku. Wyróżnia się dwa rodzaje takiego badania:
-
Holter ciśnieniowy (ABPM) – polega on na całodobowym monitorowaniu ciśnienia tętniczego krwi za pomocą noszonego przez pacjenta mankietu na ramieniu i połączonego z nim rejestratora,
-
Holter EKG – w tym przypadku pacjent musi nosić przez całą dobę elektrody przyczepione do ciała, których zadaniem jest rejestrowanie rytmu serca.
Taki całodobowy monitoring pomaga wykryć m.in. nadciśnienie tętnicze krwi, arytmię, czy też chorobę niedokrwienną serca. Badanie jest także dość często wykorzystywane do oceny skuteczności wszczepionego rozrusznika.
Próba wysiłkowa
Próba wysiłkowa jest to rodzaj badania EKG, które w tym przypadku przeprowadza się jednak nie w trakcie spoczynku, ale podczas wysiłku. Pacjent zazwyczaj więc po przyczepieniu do ciała elektrod musi przez określony czas wykonywać ćwiczenia na bieżni lub na rowerze stacjonarnym, przy stopniowo zwiększanym obciążeniu. Dzięki temu aparatura może odnotować wszelkie zmiany w jego ciśnieniu tętniczym oraz rytmie serca następujące wraz ze wzrostem intensywności treningu.
Taki rodzaj elektrokardiografii stosuje się m.in. przy diagnostyce choroby niedokrwiennej serca i zaburzeń rytmu, ale także w celu zakwalifikowania pacjenta do rehabilitacji po zawale lub wszczepieniu by-passów.
Badania inwazyjne
Inwazyjne badania serca i układu krążenia specjaliści zalecają najczęściej dopiero po przeprowadzeniu tych nieinwazyjnych i gdy są one naprawdę niezbędne (np. w celu wykonania przy okazji jakiegoś zabiegu), ponieważ niosą one za sobą ryzyko różnych powikłań. Do takich badań należą m.in.:
-
Koronarografia (inaczej zwana angiografią tętnic wieńcowych) – polega ona na wprowadzeniu cewników do tętnic wieńcowych i podaniu kontrastu w celu ich zobrazowania za pomocą rentgena. Podczas takiego zabiegu można także dokonać wszczepienia stentów w przypadku wykrycia poważnych zmian miażdżycowych.
-
Cewnikowanie serca – w badaniu tym wprowadza się cewnik przez tętnicę udową lub podobojczykową do jam serca oraz dużych naczyń, aby dzięki temu zarejestrować w nich ciśnienie oraz wysycenie krwi tlenem i przez to wykryć np. niewydolność organu.
-
Biopsja mięśnia sercowego – jest to zabieg polegający na pobraniu fragmentu tkanki w celu jej oceny w badaniu histopatologicznym.
Dość często pacjenci kardiologiczni kierowani są też na tzw. scyntygrafię perfuzyjną serca (inaczej SPECT), które jest stosunkowo mało inwazyjnym badaniem. Polega ono bowiem na wstrzyknięciu do żyły obwodowej znacznika promieniotwórczego, a następnie rejestrowaniu obrazów serca za pomocą gammakamery zarówno podczas wysiłku, jak i w czasie spoczynku. Scyntygrafia pomaga zdiagnozować między innymi chorobę naczyń wieńcowych oraz uszkodzenia komórek mięśnia sercowego.