Jakie są wskazania do cytologii
Podstawowym wskazaniem do wykonania cytologii jest profilaktyka raka szyjki macicy. Według danych NFZ jest to siódmy najczęściej występujący nowotwór u kobiet w naszym kraju, z powodu którego każdego roku umiera nawet 1600 osób. Śmiertelne przypadki dotyczą głównie pań, u których choroba została zbyt późno rozpoznana. Na wczesnym etapie można ją bowiem skutecznie wyleczyć i właśnie do jej wykrycia w tej początkowej fazie stosuje się najczęściej skrining cytologiczny, ponieważ jest to badanie wyjątkowo proste i tanie, a jednocześnie wysoce skuteczne.
Co ważne, dzięki niemu można rozpoznać nie tylko zmiany nowotworowe, ale także zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, który uważany jest za główną przyczynę pojawienia się zmian onkologicznych w obrębie szyjki macicy. Badanie cytologiczne tego narządu rodnego może być wykonywane również w celu rozpoznania innych patologicznych zmian np. nadżerek, czy też torbieli Nabotha.
Kiedy najlepiej wykonać badanie?
W Polsce funkcjonuje oficjalny program profilaktyki raka szyjki macicy, który uprawnia kobiety w wieku od 25 do 59 lat do wykonania bezpłatnie i bez skierowania cytologii raz na 3 lata w gabinecie ginekologiczno-położniczym zakontraktowanym przez NFZ. Tak naprawdę jednak specjaliści zalecają, aby badanie to wykonywać regularnie od momentu rozpoczęcia współżycia lub od ukończenia 21 roku życia. Najlepiej też robić je nawet raz w roku np. przy okazji rutynowych wizyt u ginekologa.
Warto przy okazji wspomnieć, że w ramach profilaktyki raka szyjki macicy zalecane są także szczepienia przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV. Do niedawna były one jedynie częściowo refundowane. Od 2023 r. mają być dostępne już całkowicie nieodpłatne szczepionki, ale mogą z nich skorzystać wyłącznie dziewczynki i chłopcy w wieku 12 i 13 lat.
Przebieg badania: jak się przygotować?
Badanie cytologiczne najczęściej wykonuje lekarz ginekolog lub uprawniona do tego położna. Nie musisz się do niego specjalnie przygotowywać, ale pamiętaj, że nie powinno się go wykonywać w czasie miesiączki, która może po prostu zafałszować wynik. Najlepiej wybierz się do lekarza w połowie cyklu. Przez około 24 godziny przed pobraniem wymazu postaraj się też unikać współżycia, a przez 2-3 dni nie stosuj żadnych leków dopochwowych.
Sama cytologia jest bardzo prostym i mało inwazyjnym badaniem. Najpierw będziesz musiała zdjąć bieliznę i usiąść na fotelu ginekologicznym. Potem lekarz umieści w Twojej pochwie rozwieralny wziernik, aby umożliwić sobie dostęp do szyjki macicy. Następnie wsunie do niej sterylne narzędzie – szpatułkę lub szczoteczkę ginekologiczną, za pomocą której pobierze próbkę komórek z nabłonka. Nie jest to bolesne, choć może powodować lekki dyskomfort. Pobrany materiał zostanie umieszczony na szkiełku, które potem w specjalnym pudełku transportowym trafi do laboratorium.
Wyniki cytologii – jak interpretować
Wyniki badania cytologicznego trafiają niemal zawsze do gabinetu ginekologicznego, w którym było ono wykonywane. Ich interpretacją zajmuje się więc lekarz. Aktualnie wykorzystuje się do tego najczęściej schemat Bethesda (TBS), stworzony w latach 90. ubiegłego wieku przez Narodowy Instytut Onkologii USA i rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Niekiedy jednak stosowany jest starszy system Papanicolau.
Prawidłowy wynik cytologii wg schematu TBS określany jest jako NILM (ang. No Intraepithelial Lesion or Malignancy), który oznacza brak podejrzenia śródnabłonkowej neoplazji oraz raka. O nieprawidłowościach świadczą natomiast między innymi następujące oznaczenia:
-
ASC-US – atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu;
-
L-SIL – zmiany w komórkach nabłonka płaskiego o niskim stopniu złośliwości;
-
H-SIL – zmiany o wysokim stopniu złośliwości;
-
AGC – atypowe zmiany w komórkach gruczołowych.
Co ciekawe, nawet 70% nieprawidłowych wyników badania oznaczonych jest jako ASC-US, a więc wymagają one dalszej diagnostyki. W tym celu najczęściej wykonuje się tzw. kolposkopię, czyli wziernikowanie szyjki macicy. Podczas niej lekarz może dokładniej obejrzeć ten narząd, a także pobrać z niego od razu wycinek do badania histopatologicznego, które pozwala definitywnie potwierdzić lub wykluczyć nowotwór. Warto jednak pamiętać, że pozytywny wynik nie zawsze musi oznaczać najgorszego, lecz dość często świadczy po prostu o jakiejś infekcji.
Cytologia płynna: czym się różni od standardowej
Jak już wspomnieliśmy na początku, obecnie wykonuje się badanie cytologiczne dwiema metodami:
Sposób przeprowadzenia tej pierwszej opisaliśmy wyżej. Cytologia płynna różni się głównie sposobem postępowania z pobraną próbką. O ile bowiem przy standardowym badaniu przenoszona jest ona ręcznie na szkiełko, o tyle w płynnej szczoteczka z wymazem umieszczana jest w pudełku wypełnionym specjalnym płynem. Sama technika pobierania próbki jest natomiast taka sama, choć w przypadku metody płynnej wymaga użycia szczoteczki cytologicznej, a nie np. szpatułki.
Dlaczego warto wykonać płynną cytologię
Główną zaletą płynnej cytologii jest jej wyjątkowa dokładność. Badaniu poddawany jest bowiem cały materiał pobrany z szyjki macicy, a nie tylko jego niewielkie fragmenty, jakie udaje się przenieść na szkiełko w standardowym wariancie badania. Dzięki temu występuje mniej odczytów fałszywie ujemnych i jednocześnie wzrasta wykrywalność nieprawidłowych komórek, nawet na poziomie 64%.
Ponadto skrining cytologiczny na płynnym podłożu pozwala dodatkowo sprawdzić próbkę pod kątem zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, a nawet występowania chlamydii i innych infekcji. Wystarczy więc zrobić jedno badanie, by otrzymać dość szeroki obraz diagnostyczny.
Niestety cytologia płynna nie jest objęta refundacją NFZ, a więc można ją dzisiaj wykonać głównie odpłatnie, co znacznie ogranicza dostępność do badania.
Warto jednak wiedzieć, że w Narodowej Strategii Onkologicznej przewidziane jest zastąpienie w ramach wspomnianego wyżej programu profilaktyki raka szyjki macicy tradycyjnego badania cytologicznego właśnie wariantem na podłożu płynnym i zgodnie z planami ma to nastąpić jeszcze w 2023 r. Jeśli się to uda, pacjentki będą mogły korzystać z nowocześniejszej formy testu przesiewowego całkowicie bezpłatnie.
Cytologia w ciąży – czy to bezpieczne?
Badanie cytologiczne u kobiet ciężarnych jest wykonywane obowiązkowo. Kalendarz badań w ciąży wskazuje, by zrobić to w ciągu pierwszych 10 tygodni, a potem ewentualnie powtórzyć w III trymestrze. W praktyce ginekolog wykonuje je zazwyczaj podczas pierwszej wizyty po poczęciu dziecka.
Wiele pań ma jednak obawy, czy cytologia w ciąży jest bezpieczna. Nie trzeba mieć w tej kwestii wątpliwości, ponieważ prawidłowo przeprowadzone pobranie próbki z szyjki macicy nie stanowi żadnego zagrożenia ani dla kobiety, ani dla dziecka.
Badania profilaktyczne to podstawa!
Najlepszym sposobem na uchronienie się przed zachorowaniem na raka szyjki macicy jest regularne wykonywanie cytologii. Pamiętaj, by robić to maksymalnie co 3 lata i to nawet do osiągnięcia 65 roku życia. Taka profilaktyka ratuje życie, a wymaga poświęcenia tylko odrobiny czasu, ponieważ w wielu przypadkach badanie można wykonać całkowicie bezpłatnie i to nawet bez skierowania. Chcesz dowiedzieć się więcej, jak dbać o swoje zdrowie? Wiele informacji na ten temat znajdziesz na blogu Lek24, dlatego zachęcamy do jego lektury.