Hormony tarczycy: co warto wiedzieć?
Hormony w naszym organizmie produkowane są przez różne gruczoły, które w tym zakresie często muszą ze sobą współpracować. Dotyczy to także tarczycy, która np. aby wyprodukować T3 i T4, potrzebuje jodu oraz specjalnej stymulacji w postaci wytwarzanego przez przysadkę mózgową hormonu tyreotropowego, zwanego w skrócie TSH.
Hormon ten produkowany jest przez przysadkę tylko „w razie potrzeby”, a więc jeśli tarczyca jest za mało aktywna i wydziela niewiele T3 i T4, wzrasta poziom TSH mający pobudzić do pracy gruczoł tarczowy. W sytuacji odwrotnej, czyli nadczynności tego narządu, przysadka hamuje wytwarzanie tyreotropiny. Właśnie dlatego podstawowe badanie tarczycy mające ocenić jej działanie, polega nie tylko na określeniu poziomu T3 i T4, ale także poziomu TSH.
Warto też wiedzieć, że trójjodotyronina i tyroksyna występują w naszym organizmie w dwóch postaciach: wolnej i powiązanej z białkami. Te drugie hormony stanowią swoisty zapas, z którego w razie potrzeby mogą zostać uwolnione ich wolne formy. Na ich ilość wpływa jednak stężenie białka wiążącego (TBG), które może się wahać np. pod wpływem ciąży, chorób wątroby, czy przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych. Z tego względu w badaniu tarczycy określa się ilość wolnych T3 i T4, czyli FT3 i FT4 (F = free).
Kiedy wykonać badania FT3, FT4 i TSH?
Pierwsze badanie tarczycy wykonuje się już u noworodków w celu wykrycia ewentualnej wrodzonej niedoczynności tego gruczołu. Standardowo poziom hormonów tarczycowych sprawdza się również u kobiet w ciąży, ponieważ w ich przypadku niedoczynność tarczycy może zaburzyć prawidłowy rozwój płodu.
Innymi wskazaniami do przeprowadzenia testów na stężenie FT3, FT4 i TSH mogą być także różne dolegliwości wskazujące na niewłaściwą pracę gruczołu tarczowego, na przykład jego nadczynności, albo niedoczynności. Objawami takich zaburzeń mogą być między innymi:
-
nieuzasadnione przybieranie na wadze lub chudnięcie,
-
uczucie zmęczenia,
-
apatia i ospałość,
-
sucha skóra,
-
nadmierne wypadanie włosów,
-
zaburzenia miesiączkowania,
-
odczuwanie ciągłego zimna,
-
częste zaparcia lub biegunki,
-
kołatanie serca.
Na badanie FT3, FT4 i TSH kieruje zwykle endokrynolog, choć zdarza się, że zleca je ginekolog, pediatra lub nawet lekarz rodzinny. Można je również przeprowadzić na własną rękę w laboratorium świadczącym odpłatne usługi.
Przygotowanie do badania i jego przebieg
Poziom hormonów FT3, FT4 i TSH określa się na podstawie próbki krwi pobieranej zazwyczaj z żyły łokciowej. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, jednak zalecane jest, by do laboratorium udać się rano i na czczo, ponieważ zwiększy to wiarygodność wyniku.
Sam zabieg pobierania krwi trwa dosłownie kilka chwil i nie jest bolesny, choć oczywiście w przypadku wrażliwych osób może powodować pewien dyskomfort.
Jak interpretować wyniki badań tarczycowych?
Zacznijmy od tego, że wyniki badania tarczycy powinien interpretować tylko i wyłącznie lekarz. Samodzielnie możemy wyłącznie ocenić, czy podane wartości stężenia poszczególnych hormonów mieszczą się w normie. Co ważne, należy tutaj brać pod uwagę tylko i wyłącznie normy podane przez dane laboratorium, ponieważ każda placówka stosuje inne metody badawcze wpływające na takie dopuszczalne przedziały wyników i może podawać wartości stężenia hormonów w różnych jednostkach.
Poniżej przedstawiamy orientacyjne normy hormonów tarczycowych u osób dorosłych:
-
TSH: 0,4 - 4,0 ml U/l,
-
FT3: 2,25–6 pmol/l,
-
FT4: 10–35 pmol/l.
Nawiązując do wcześniejszych informacji, warto tutaj jeszcze raz podkreślić, że w niektórych laboratoriach dopuszczalne poziomy hormonów tarczycowych określane są zupełnie inaczej np. w przypadku TSH jako 0,5-5,0 mlU/l lub 0,3-3,0 mlU/l.
Należy też pamiętać, że zupełnie inne normy obowiązują w przypadku kobiet w ciąży oraz dzieci.
Normy badań u kobiet w ciąży
U kobiet w ciąży normy FT3, FT4 i TSH nie dość, że są zupełnie inne, to w dodatku różnią się w poszczególnych trymestrach. Przykładowo, jeśli chodzi o TSH, według American Thyroid Association (ATA) prawidłowy jego poziom powinien być następujący:
-
w I trymestrze – od 0,1 do 2,5 mIU/l,
-
w II trymestrze – od 0,2 do 3,0 mIU/l,
-
w III trymestrze – od 0,3 do 3,5 mIU/l.
Z kolei poziom pozostałych hormonów tarczycowych u kobiet w ciąży powinien wynosić: FT3 od 2,0 do 4,0 pg/ml, a FT4 od 0,7 do 2,2 ng/100 ml. I w tym przypadku są to wartości orientacyjne, a odbiegające od nich wyniki mogą być bardzo różnie zinterpretowane przez lekarza.
Jakie są normy u dzieci?
Jeszcze inne normy hormonów tarczycowych obowiązują w przypadku dzieci i różnią się one w zależności od wieku. Poniżej podajemy dopuszczalne poziomy TSH i FT4 według Fishera, które są uwzględniane przez pediatrów.
Wiek dziecka
|
TSH
|
FT4
|
3 dni (noworodek)
|
1,1–17 mIU/l
|
22–49 pmol/l
|
10 tygodni (niemowlę)
|
0,6–10 mIU/l
|
9–21 pmol/l
|
14 miesięcy
|
0,4–7,0 mIU/l
|
8–17 pmol/l
|
5 lat
|
0,4–6,0 mIU/l
|
9–20 pmol/l
|
14 lat
|
0,4–5,0 mIU/l
|
8–17 pmol/l
|
Warto zauważyć, że wraz z wiekiem u dzieci powinien spadać zarówno poziom TSH, jak i FT4. U nastolatków po okresie pokwitania stężenie tych hormonów osiąga natomiast wartości właściwe dla osób dorosłych.
Co oznacza wynik odbiegający od normy?
Jeszcze raz podkreślmy, że właściwej interpretacji wyniku może dokonać wyłącznie lekarz. Przy ich analizie musi on bowiem wziąć pod uwagę wiele dodatkowych czynników np. stosunek stężenia poszczególnych hormonów względem siebie, a także wiek i płeć pacjenta, czy też przyjmowane przez niego leki.
Otrzymany z laboratorium wynik badania tarczycy możemy samodzielnie jedynie wstępnie zinterpretować na podstawie norm wyznaczonych przez dane laboratorium. Ewentualne odchylenia mogą być bardzo różne, ponieważ zdarza się, że dotyczą wyłącznie jednego hormonu lub wszystkich. W pierwszym przypadku, szczególnie jeśli dotyczą FT3 lub FT4, nie muszą świadczyć o chorobie. Przykładowo, podwyższony poziom samego FT4 często występuje podczas ciąży.
Niepokojący powinien być przede wszystkim nieprawidłowy wynik TSH albo wszystkich hormonów, ponieważ może to sugerować rzeczywiście zaburzenia pracy tarczycy. Poniżej podajemy przykład takich niepokojących odchyleń od normy:
-
zbyt niskie stężenie TSH i podwyższone FT3 i FT4 – zwykle oznacza nadczynność gruczołu tarczowego,
-
zbyt wysokie stężenie TSH i obniżony poziom FT3 i FT4 – może wynikać z niedoczynności tarczycy.
Jeśli otrzymałeś jeden z powyższych wyników badania laboratoryjnego, niezwłocznie udaj się do lekarza – najpierw wystarczy pójść do rodzinnego, który w razie potrzeby da Ci skierowanie do endokrynologa.
Tak naprawdę jednak konsultacji lekarskiej wymaga każde odchylenie od normy stężenia poszczególnych hormonów. Nieprawidłowy poziom TSH, FT3 i FT4 może bowiem świadczyć nie tylko o nadczynności lub niedoczynności gruczołu tarczowego, ale także o wielu innych poważnych schorzeniach np. chorobach przysadki mózgowej, Hashimoto, a nawet nowotworze.
Zadbaj o swoją tarczycę już dziś!
Według szacunków już nawet 20% polskiego społeczeństwa cierpi na jakieś choroby gruczołu tarczowego, w tym także te nowotworowe. Lekarze zalecają więc profilaktykę, której najważniejszym elementem jest regularne badanie tego narządu. Zadbaj więc o swoje zdrowie i co najmniej raz w roku wykonaj test na poziom TSH, FT3 i FT4. Dodatkowym badaniem profilaktycznym jest także USG tarczycy i na blogu naszej apteki Lek24 znajdziesz artykuł na jego temat.