Kontrola poziomu glukozy we krwi jest badaniem, które należy wykonywać regularnie. Dotyczy to nie tylko osób zmagających się z cukrzycą lub zagrożonych jej rozwojem. Choroba często nie daje zbyt wiele objawów, a jedyną drogą do jej prawidłowego zdiagnozowania jest badanie glukozy. W przypadku kobiet w ciąży oraz osób z niepokojącymi symptomami wykonywana jest też krzywa cukrowa. Na czym polegają te badania oraz co warto wiedzieć na ich temat?
Rola glukozy w organizmie
Glukoza to cukier prosty, należący do grupy cukrów aldehydowych, który składa się z atomów tlenu, węgla i wodoru. Jej podstawowe zadanie to dostarczenie energii dla komórek organizmu, co wpływa na ich prawidłowe funkcjonowanie. Jest niezbędna do właściwej pracy m.in. ośrodkowego układu nerwowego oraz mięśni szkieletowych.
Mówiąc o glukozie, należy wspomnieć o insulinie, która bywa z nią mylona. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę i służy do regulacji poziomu glukozy. Dlatego, zaburzenia produkcji tego hormonu oraz nieprawidłowe funkcjonowanie trzustki są kluczowymi czynnikami, powodującymi rozwój cukrzycy.
Badanie glukozy we krwi
Jak sprawdzić, czy glukoza jest prawidłowo metabolizowana przez organizm? Podstawowym badaniem pozwalającym określić poziom cukru we krwi jest morfologia. Umożliwia ona oznaczenie poziomu glukozy w surowicy (części osocza). Jest to badanie profilaktyczne, przeprowadzane w przypadku podejrzenia cukrzycy. Służy również monitorowaniu stanu pacjentów, którzy zmagają się z tym schorzeniem.
Pomiar glukozy można wykonać w laboratorium (krew jest wówczas pobierana z żyły) lub w domu (przy pomocy specjalnego urządzenia: glukometru). Pierwszy ze sposobów jest stosowany w celach diagnostycznych i profilaktycznych. Drugi służy samokontroli u osób, które już chorują na cukrzycę. Jeśli zostaną wykryte jakiekolwiek nieprawidłowości, lekarz zleca dodatkowe testy (tzw. krzywą cukrową).
Kiedy sprawdzić poziom glukozy?
Badanie poziomu glukozy we krwi powinno być wykonywane rutynowo u osób z grupy ryzyka rozwoju cukrzycy. Są to przede wszystkim bliscy krewni (pierwszego stopnia) chorych na cukrzycę, osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników lub z chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz kobiety z cukrzycą ciężarnych.
Sygnałem do badania stężenia glukozy są też objawy, wskazujące na zaburzenia tolerancji węglowodanów. Należą do nich:
- wzmożone pragnienie,
- częste oddawanie moczu,
- osłabienie i senność,
- utrata apetytu,
- nieuzasadnione wahania masy ciała,
- częste infekcje,
- zaburzenia koncentracji.
Jeśli w parze z powyższymi symptomami pojawi się podwyższona glukoza, może to świadczyć o jednej z dwóch odmian cukrzycy. Typ 1. jest zdecydowanie rzadszy i występuje, kiedy organizm nie wytwarza odpowiednich ilości insuliny. Typ 2. często rozwija się na skutek insulinooporności (do jej wykrycia służy test obciążenia glukozą) oraz niezdrowego trybu życia (brak aktywności fizycznej, otyłość).
Jak przebiega badanie glukozy?
Pobranie próbki do oznaczenia poziomu glukozy w surowicy wykonuje się na czczo (8-14 godzin od ostatniego posiłku). Przed badaniem należy unikać wysiłku fizycznego, a do laboratorium najlepiej udać się rano (stężenie glukozy zależy także od dobowego rytmu organizmu). Skierowanie na badanie zazwyczaj wypisuje lekarz, jednak można przeprowadzić je prywatnie (koszt zależy od laboratorium i wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu złotych). Oznaczenie stężenia glukozy wymaga pobrania próbki krwi z żyły łokciowej o objętości 5 ml. Czas oczekiwania na wynik wynosi do dwóch dni roboczych (ale czasami wyniki pojawiają się jeszcze tego samego dnia).
Glukoza jest stale monitorowana przez diabetyków, którzy używają do tego glukometru. Badanie polega wówczas na nakłuciu opuszka palca igłą lub specjalnym nakłuwaczem oraz umieszczeniu kropli krwi na polu reaktywnym suchego paska testowego. Pasek umieszcza się w glukometrze (sposób, w jaki należy to zrobić, może różnić się w zależności od modelu), który dokonuje pomiaru i wyświetla wynik w formie liczbowej. Warto pamiętać, że jest to badanie przesiewowe, które służy wyłącznie samokontroli, nie diagnostyce. Dokładne oznaczenie stężenia glukozy wykonuje się tylko w laboratorium.
Normy i interpretacja wyników
Ile powinno wynosić stężenie glukozy we krwi? Ilość glukozy w danej ilości krwi wyraża się w dwóch jednostkach: miligram na decylitr (mg/dl) oraz milimol na litr (mmol/l). Normy zgodne z kryteriami badaczy z Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wyglądają następująco:
- od 70 do 99 mg/dl (3.9 - 5.5 mmol/l) – prawidłowy poziom glukozy,
- od 100 do 125 mg/dl (5.6 - 6.9 mmol/l) – nieprawidłowy poziom, stan przedcukrzycowy,
- równy i wyższy niż 126 mg/dl (7.0 mmol/l) – wskazuje na cukrzycę (do jej stwierdzenia potrzebna jest krzywa cukrowa).
Stan, kiedy poziom glukozy przekracza powyższe normy, określa się mianem hiperglikemii. Jeśli natomiast wartości są niższe, mówi się o hipoglikemii. Nieprawidłowa glikemia (zarówno zbyt wysoka, jak i za niska) jest wskazaniem do dalszej diagnostyki: najczęściej jest nim test obciążenia glukozą.
Krzywa cukrowa – badanie
Niemieszczący się w normach wynik pomiaru glukozy w surowicy wymaga wykonania dodatkowego badania, czyli testu obciążenia glukozą (inaczej krzywa cukrowa, doustny test tolerancji glukozy, DTTG, OGTT, GTT). Jego celem jest sprawdzenie, w jaki sposób organizm metabolizuje cukier. Badanie określa poziom glukozy w osoczu na czczo oraz w próbkach pobieranych w określonym czasie po doustnym podaniu 0,75 g glukozy (w czasie 1 lub 1 i 2 godziny po przyjęciu glukozy).
Test obciążenia glukozą służy do diagnostyki zaburzeń gospodarki węglowodanowej, głównie cukrzycy typu 2. oraz cukrzycy kobiet w ciąży. W przypadku pań spodziewających się dziecka jest to obowiązkowe badanie, które przeprowadza się między 24. a 28. tygodniem ciąży. Wskazaniem do jego wykonania jest także glikemia na czczo powyżej 99 mg/dl.
Jak się przygotować do badania
Odpowiednie przygotowanie do badania jest ważne dla wiarygodności wyniku. W przypadku testu obciążenia glukozą należy zgłosić się do laboratorium rano, na czczo (musi minąć co najmniej 8 godzin od ostatniego posiłku). Dzień przed badaniem trzeba też zrezygnować z intensywnej aktywności fizycznej. Lekarz kierujący na test powinien zostać wcześniej poinformowany o wszystkich przyjmowanych lekach. Osoba stawiająca się na badanie powinna być zdrowa (testu nie wykonuje się w trakcie infekcji lub antybiotykoterapii) i wypoczęta. Zaleca się też, żeby trzy dni przed:
- nie stosować restrykcyjnych diet ani nie zmieniać nawyków żywieniowych,
- unikać żywności przetworzonej i cukrów prostych, spożywać węglowodany złożone,
- powstrzymać się od spożywania alkoholu, kawy i napojów energetycznych,
- zrezygnować z palenia tytoniu.
Do laboratorium należy zgłosić się z samego rana: po południu i wieczorem zmniejsza się tolerancja na glukozę. Przed badaniem zorientuj się w wybranym laboratorium, czy musisz przynieść ze sobą wodę oraz 75 g glukozy. W niektórych placówkach glukoza i woda są w cenie badania. Krzywa cukrowa jest określana na podstawie próbek krwi pobranych na czczo, a następnie po 60 minutach (czasami również 120) od wypicia roztworu glukozy. W tym czasie należy przebywać w pozycji siedzącej, nie można spożywać posiłków, pić napojów oraz palić papierosów. Zabroniony jest też jakikolwiek wysiłek fizyczny. Przygotuj się więc na to, że spędzisz w budynku laboratorium nawet ponad 2 godziny.
Jakie są normy, co oznaczają wyniki?
Test obciążenia glukozą jest analizowany na podstawie wyników glikemii na czczo oraz po przyjęciu glukozy. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego normy w 120 minucie testu wyglądają następująco:
- poniżej 140 mg/dl – prawidłowa tolerancja glukozy,
- między 140 a 199 mg/dl – nieprawidłowa tolerancja,
- powyżej 199 mg/dl – możliwa cukrzyca.
Do zdiagnozowania cukrzycy ciążowej wystarczy jeden nieprawidłowy wynik na krzywej cukrowej. Może być to więc wynik na czczo między 92 a 125 mg/dl, w 60 minucie badania powyżej 180 mg/dl lub między 153 a 199 mg/dl w 120 minucie. Jakiekolwiek nieprawidłowości zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Poziom glukozy u kobiet w ciąży
Cukrzyca ciążowa jest bardzo niebezpieczna zarówno dla dziecka, jak i matki. Badanie glukozy oraz krzywa cukrowa to zaś jedyne sposoby na jej rozpoznanie: objawy, jakie daje choroba, można bowiem przypisać typowym dolegliwościom ciążowym. Dlatego, pierwsze badanie glukozy wykonuje się już po pierwszej wizycie u ginekologa, przed 10 tygodniem ciąży. Norma dla kobiet w ciąży na czczo wynosi 92 mg/dl. Pamiętaj, że choroba może rozwinąć się bez względu na Twój stan zdrowia i czynniki ryzyka.