Diagnostyka obrazowa jest powszechnie wykorzystywana w profilaktyce chorób i zmian patologicznych. Najczęściej stosuje się w tym celu badanie ultrasonograficzne (USG), które ze względu na duże bezpieczeństwo i bezbolesny przebieg, jest wykonywane również u kobiet w ciąży oraz małych dzieci. Przeczytaj, kiedy zaleca się zrobienie USG i jak się do niego przygotować.
Ultrasonografia i jej rodzaje
Początkowo ultrasonografia powstała na potrzeby zupełnie innej dziedziny niż medycyna, bo… metalurgii, jako sposób na wykrywanie wad w metalu. Szybko jednak dostrzeżono potencjał fal ultradźwiękowych w diagnostyce medycznej. Od lat 70. XX wieku badania USG zaczęto wykonywać powszechnie u kobiet ciężarnych.
Ultrasonograf działa poprzez emitowanie fal dźwiękowych o wysokiej częstotliwości, które odbijają się od tkanek i powracają do głowicy – urządzenie następnie przetwarza dźwięki, zamieniając w obraz, który można śledzić na monitorze. Lekarz ma również możliwość robienia zdjęć interesujących go obszarów oraz dokonywania pomiarów z dokładnością do 0,1 mm.
Ze względu na obszar badania oraz sposób jego wykonania wyróżnia się kilka rodzajów USG. Są to m.in.: ultrasonografia wykonywana zewnętrznie przez powłoki ciała, endosonografia (wymagająca umieszczenia głowicy w otworach ciała, np. pochwie, odbycie), USG gałki ocznej lub ultrasonografia śródzabiegowa.
Do najpopularniejszych badań należą:
-
USG jamy brzusznej – pozwala ocenić wygląd narządów wewnętrznych, w tym wątroby, trzustki, nerek, pęcherzyka żółciowego, macicy, śledziony czy pęcherza. Jednak ze względu na budowę żołądka, jelit oraz dwunastnicy te części nie będą dobrze widoczne na obrazie ultrasonograficznym;
-
USG w ciąży – może być wykonywane przez powłokę brzucha lub przezpochwowo. Przeprowadza je ginekolog w celu kontroli rozwoju płodu. Zazwyczaj robi się jedno badanie na każdy trymestr;
-
USG dopochwowe – kolejne badanie wykonywane w gabinecie ginekologicznym. Wskazaniem do wykonania ultrasonografii może być profilaktyka chorobowa, zmiany w cyklu miesiączkowym, czy dolegliwości bólowe;
-
USG serca – jest określane często jako echo serca od nazwy badania, echokardiografii. Podczas badania lekarz ocenia stan struktur oraz wydolność serca;
-
USG Dopplera – pozwala ocenić stan przepływu krwi w żyłach i tętnicach, a zwłaszcza zdiagnozować żylaki oraz choroby zakrzepowe.
Jakie części ciała można poddać badaniu?
Ze względu na wysoką skuteczność obrazowania w badaniach ultrasonograficznych oraz zróżnicowany kształt głowic, możliwe jest zbadanie aparatem niemalże całego ciała. Wyjątkiem są tutaj narządy wypełnione powietrzem oraz tkanka kostna, które nie przepuszczają fal ultradźwiękowych. Badaniu USG można poddać takie części ciała, jak:
-
jama brzuszna;
-
tarczyca;
-
piersi;
-
stawy;
-
węzły chłonne;
-
mięśnie;
-
naczynia krwionośne;
-
oczy;
-
ślinianki.
Kiedy lekarz zleca badanie USG?
Istnieje wiele wskazań do przeprowadzenia badania ultrasonograficznego. USG pozwala na postawienie diagnozy w przypadku niepokojących objawów, kontroli zmian chorobowych czy podjęciu decyzji o wdrożeniu leczenia lub zabiegu. Należy pamiętać, że jest to ważne badanie w profilaktyce wielu groźnych chorób, dlatego warto je regularnie wykonywać.
Lekarz może skierować pacjenta na wykonanie USG w przypadku nawracających bólów, wymiotów, zaburzeniach trawienia, wyczuwalnie powiększonych narządach przy badaniu palpacyjnym, guzach czy urazach.
Wielu specjalistów, np. kardiolodzy, endokrynolodzy czy ortopedzi dysponują ultrasonografem w gabinecie i wykonują badanie ultrasonograficzne w ramach wizyty. Pozwala to na szybszą diagnozę w przypadku nieprawidłowości w wynikach poziomu hormonów tarczycy, podwyższonego ciśnienia, zaburzeń pracy serca czy też zmian patologicznych w obrębie stawów.
Innymi wskazaniami do wykonania ultrasonografii są:
Jeżeli chodzi o USG u kobiet ciężarnych, może być ono wykonane dowolnie przed 11 tygodniem jako jeden ze sposobów potwierdzenia ciąży. USG między 11 a 14 tygodniem, a następne między 18 a 22 i 28 a 32 tygodniem są obowiązkowym elementem prowadzenia ciąży przez lekarza. W początkowym etapie zaleca się wykonanie badania przezpochwowego, które znacznie lepiej pokazuje stan szyjki macicy oraz zagnieżdżenie jaja. Ze względu na nieinwazyjność i bezpieczeństwo dla matki i dziecka, z obrazu USG można korzystać w zasadzie na każdej wizycie ginekologicznej.
Nie istnieją przeciwwskazania do przeprowadzenia USG, z wyjątkiem widocznych uszkodzeń lub owrzodzeń skóry w docelowym miejscu.
Jak przygotować się do badania USG?
Aby wyniki badania były jak najbardziej miarodajne, należy odpowiednio się do niego przygotować. Dotyczy to jednak jedynie USG jamy brzusznej, układu rozrodczego czy pęcherza moczowego.
W przypadku ultrasonografii jamy brzusznej pacjent powinien być na czczo, tzn. nie spożywać pokarmów na 4-6 godzin przed badaniem. Czas ten może być inny w zależności od placówki, dlatego należy przestrzegać zaleceń dostarczonych podczas rejestracji. Wskazana jest również lekkostrawna dieta na dzień przed, która nie będzie powodowała gazów. Obowiązuje także zakaz palenia tytoniu. Oprócz tego dla lepszej oceny pęcherza moczowego oraz narządów w okolicy miednicy na badanie należy się zgłosić z pełnym pęcherzem. W tym celu na ok. 2 godziny przed stawieniem się u lekarza pacjent powinien wypić ok. 1 litra wody i od tego momentu nie oddawać moczu.
Inaczej jest w przypadku badania USG przez pochwę lub odbyt. Wówczas bezpośrednio przed wizytą należy opróżnić pęcherz.
O czym jeszcze należy pamiętać przed ultrasonografią? Warto przede wszystkim zadbać o komfortowy strój, w zależności od badanego miejsca, np. do USG tarczycy unikaj golfów, wysokich kołnierzy i biżuterii, a w przypadku USG Dopplera załóż wygodne spodnie. Dzięki temu wizyta przebiegnie sprawnie, a Ty unikniesz niepotrzebnego stresu. W większości przypadków badanie ultrasonograficzne nie wymaga zdejmowania elementów ubioru.
Przebieg badania ultrasonograficznego
Pacjenci często unikają badań diagnostycznych ze względu na strach przed bólem. W przypadku USG nie powinno ono wzbudzać niepokoju, ponieważ jest bezbolesne, a w niektórych sytuacjach może ledwie wywoływać krótkotrwały dyskomfort.
Badanie wykonywane jest w pozycji leżącej, na bokach lub na brzuchu, po odsłonięciu docelowych miejsc. Rzadziej stosuje się wałki lub specjalne podkładki, które pozwalają przybrać odpowiednią pozycję i lepiej zobrazować tkanki. Następnie lekarz pokrywa skórę specjalnym żelem przewodzącym, który ułatwia kontakt głowicy ultrasonografu z powierzchnią ciała, a ponadto pomaga uniknąć powstawania pęcherzyków powietrza.
Podczas badania głowica jest przesuwana przez skórę – lekarz skupia się na głównych narządach w przypadku jamy brzusznej lub konkretnych tkankach. Pacjent może być wielokrotnie proszony o wzięcie głębokiego wdechu, ponieważ w ten sposób lepiej jest widać poszczególne organy. Obraz z aparatu jest przekazywany w czasie rzeczywistym do monitora, a cała wizyta zwykle nie trwa dłużej niż 15 minut. Lekarz zazwyczaj informuje na bieżąco o tym, co widzi na ekranie. Dodatkowo może robić zdjęcia newralgicznych miejsc, mierzyć stopień powiększenia organów lub zmian, a następnie takie zdjęcie wydrukować i załączyć wraz z opisem do dokumentacji.
W przypadku małych pacjentów może wystąpić konieczność podania środków uspokajających oraz specjalnych hamaków, które ułatwiają przyjęcie danej pozycji, nie powodując dyskomfortu dla dziecka.
Wpływ USG na ciążę
Chociaż ultrasonograf wykorzystywany jest u kobiet w ciąży od wielu dekad, co jakiś czas pojawiają się głosy, które podważają bezpieczeństwo tego rodzaju badań. W rzeczywistości jednak nie ma żadnych przesłanek, które potwierdzałyby szkodliwość ultradźwięków. Przede wszystkim podczas USG nie jest emitowane promieniowanie jonizujące jak, chociażby podczas badania RTG.
Lekarze podkreślają wręcz, że bardziej szkodliwa jest rezygnacja z USG w trakcie ciąży. Nie wykonywanie ultrasonografii może bowiem grozić nierozpoznaniem ciąży pozamacicznej, poronieniem zatrzymanym, wadami wrodzonymi płodu czy chociażby złym datowaniem porodu. Obrazowanie ultrasonograficzne pozwala prześledzić rozwój dziecka, wdrożyć odpowiednie leczenie w razie komplikacji, a nawet uratować życie matki i dziecka.