Drogi oddechowe każdego dnia mają kontakt z wieloma chorobotwórczymi drobnoustrojami. Jedną z częstszych przyczyn wizyt u lekarza jest zapalenie płuc. Choroba przebiegająca z dusznością, kaszlem i przyspieszeniem oddechu zwykle jest wywoływana przez bakterie lub wirusy, nieco rzadziej przez pierwotniaki czy grzyby. Jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci, osób starszych i z obniżoną odpornością, a nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się, jak wygląda diagnostyka i leczenie zapalenia płuc, a także sprawdź, czy istnieją sposoby na zapobieganie występowaniu tej choroby.
Czym jest zapalenie płuc?
Układ oddechowy jest częścią organizmu najbardziej narażoną na czynniki pochodzące ze środowiska zewnętrznego. W ochronie przed patogenami istotną rolę odgrywają mechanizmy obronne, do których zalicza się m.in. oczyszczanie śluzowo-rzęskowe, odruch kaszlowy oraz odpowiedź immunologiczną. Aby patogen wywołujący zapalenie płuc zainicjował chorobę, musi przetrwać transport z powietrza, przedostać się do obwodowej części dróg oddechowych i ominąć miejscowe mechanizmy obronne.
W zależności od miejsca, w którym doszło do zachorowania, zapalenia płuc dzieli się na szpitalne oraz pozaszpitalne, czyli takie, które rozwinęły się w warunkach domowych. Samą chorobę można zdefiniować jako stan zapalny układu oddechowego z naciekiem w miąższu płucnym oraz wysiękiem w przestrzeni międzypęcherzykowej. U chorych występują zaburzenia czynności oddychania, które prowadzą do duszności, bólu w klatce piersiowej, a niekiedy także do następstw ogólnoustrojowych, takich jak kwasica oddechowa, czy wstrząs septyczny.
Jakie mogą być przyczyny choroby?
Najczęstszą przyczyną zapalenia płuc jest dwoinka Streptococcus pneumoniae określana potocznie pneumokokiem. Niemniej jednak w środowisku zewnętrznym znajduje się wiele drobnoustrojów, które mogą wywołać chorobę infekcyjną tkanki płucnej. Do przykładowych bakterii powodujących to schorzenie należą takie mikroorganizmy jak:
-
Klebsiella pneumoniae,
-
Legionella pneumophila,
-
Mycoplasma pneumoniae,
-
Haemophilus influenzae.
Patogen może zaatakować część płuca lub doprowadzić do choroby o charakterze śródmiąższowym. W każdym przypadku u chorego pojawia się gorączka, kaszel, trudności z oddychaniem i osłabienie. Do zapalenia płuc mogą przyczynić się ponadto wirusy (głównie grypy oraz rinowirusy). U pacjentów z obniżoną odpornością choroba może zostać wywołana także przez niektóre gatunki grzybów i pierwotniaków (np. Candida albicans, Aspergillus fumigatus, Toxoplasma gondii). Poza zaburzeniami pracy układu odpornościowego do rozwoju zmian zapalnych w płucach mogą doprowadzić takie czynniki jak niedrożność dróg oddechowych, uszkodzenie prawidłowego nabłonka rzęskowego, aspiracja treści żołądkowej, zaburzenia odruchu kaszlowego oraz ekspozycja na dym tytoniowy.
Objawy zapalenia płuc
Stan zapalny w miąższu płucnym oraz wysięk w przestrzeni międzypęcherzykowej objawia się upośledzeniem wymiany gazowej w płucach. Następstwem tego stanu są duszności, problemy z oddychaniem oraz przyspieszenie oddechu. Pacjenci z zapaleniem płuc skarżą się także na świszczący oddech, szybszą pracę serca, osłabienie oraz ból w klatce piersiowej, który nasila się przy głębszym wdechu. Charakterystycznym objawem choroby infekcyjnej tkanki płucnej jest też kaszel. Na początku jest to głównie suchy męczący kaszel, który następnie przekształca się w mokry z odkrztuszaniem ropnej plwociny.
W zależności od czynnika sprawczego symptomy pojawiające się w przebiegu zapalenia płuc mogą mieć nagły początek i szybko narastać lub mieć znacznie mniej wyrazisty charakter. Niekiedy chorzy zgłaszają też objawy spoza układu oddechowego takie jak:
-
bóle kostno-stawowe,
-
zlewne poty,
-
biegunka,
-
nudności,
-
zawroty głowy,
-
utrata apetytu.
Warto mieć świadomość, że dolegliwości u osób starszych i obraz kliniczny choroby może być mniej jednoznaczny niż u młodszych pacjentów. W przypadku seniorów rzadko występuje wysoka gorączka. Zamiast niej pierwszym objawem zakażenia mogą być np. zaburzenia świadomości. Zakres symptomów zależy też od przyczyny zapalenia płuc oraz od obszaru tkanki płucnej objętej procesem chorobowym.
Diagnostyka: co warto wiedzieć
Pierwszym etapem postępowania z pacjentem, u którego podejrzewa się zapalenie płuc, jest badanie przedmiotowe. W trakcie osłuchiwania lekarz zwykle rozpoznaje zaostrzenie szmeru pęcherzykowatego, trzeszczenie pochodzenia oskrzelowego oraz stłumienie odgłosu opukowego. W dalszej kolejności zlecane są badania laboratoryjne, których celem jest określenie liczby krwinek białych, oznaczenie stężenia jonów sodu i potasu, a także zweryfikowanie stopnia nasycenia hemoglobiny tlenem. W przypadku zakażeń pochodzenia bakteryjnego istotną rolę odgrywa też sprawdzenie poziomu białka C-reaktywnego (CRP) oraz OB (odczynu Biernackiego).
W diagnostyce zapalenia płuc wykorzystuje się także badania obrazowe. Nie są one konieczne, jeśli choroba ma łagodną postać o niepowikłanym przebiegu. Na podstawie obrazu radiologicznego trudno określić etiologię schorzenia. Zdjęcia RTG klatki piersiowej pozwalają jednak na dokładną ocenę nacieków zapalnych w tkance płucnej. Innym przydatnym narzędziem diagnostycznym jest ultrasonografia. Przy jej pomocy lekarz jest w stanie wykryć nawet niewielkie ilości płynu w opłucnej. Ponadto dzięki badaniu USG specjalista może wyznaczyć najdogodniejsze miejsce do wprowadzenia igły przez powłoki skórne do jamy opłucnowej, jeśli zajdzie potrzeba odprowadzenia płynu lub powietrza.
Przebieg choroby
Czasami przebieg zapalenia płuc jest łagodny, a pacjent nie wymaga hospitalizacji. Pierwsze symptomy choroby zwykle pojawiają się w ciągu dwudziestu czterech godzin od zakażenia. Najczęściej jest to podwyższona temperatura ciała, ból mięśni, kaszel i ogólne złe samopoczucie. Niekiedy infekcja rozpoczyna się nagle i daje gwałtowne objawy. W przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości takich jak duszności, przyspieszenie oddechu, problemy z nabraniem powietrza czy ból w klatce piersiowej należy zgłosić się do lekarza rodzinnego.
Pacjenci z zaburzeniami oddychania oraz dużym odwodnieniem wymagają leczenia szpitalnego. Wcześniej konieczne jest wykonanie u nich posiewu krwi, morfologii oraz zdjęcia radiologicznego klatki piersiowej. Ciężkie postacie zapalenia płuc mogą wiązać się z potrzebą zastosowania tlenoterapii, antybiotykoterapii oraz dożylnego podania płynów. Częstość występowania rozległych infekcji jest wyższa u osób z zaburzeniami odporności, chorobami współistniejącymi oraz z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.
Możliwe leczenie zapalenia
Po postawieniu diagnozy istotne znaczenie ma wybór odpowiedniej metody leczenia. W sytuacji, kiedy przyczyną zapalenia płuc są bakterie, choremu podaje się antybiotyki. W trakcie antybiotykoterapii dodatkowo zalecane jest przyjmowanie preparatów zawierających żywe kultury bakterii, które mają za zadanie wspomóc odbudowę naturalnej mikroflory jelit. Jeśli choroba została wywołana przez wirus, wtedy stosuje się leczenie objawowe. Polega ono na podawaniu pacjentowi leków przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych oraz ułatwiających odkrztuszanie wydzieliny.
W czasie terapii należy pamiętać o zwiększonej podaży płynów do picia. Utrzymanie prawidłowego poziomu nawodnienia jest szczególnie ważne u chorych z wysoką gorączką. Ponadto zalecany jest odpoczynek, aby organizm mógł się zregenerować. Dieta podczas choroby powinna być lekkostrawna i bogata w pokarmy zawierające dużą ilość witamin, minerałów, antyoksydantów oraz polifenoli.
Jak zapobiec zachorowaniu na zapalenie płuc?
Choroba infekcyjna tkanki płucnej może powodować groźne powikłania, dlatego tak ważne jest jej zapobieganie. Profilaktyka powinna obejmować stosowanie dobrze zbilansowanej diety bogatej w produkty pobudzające odporność, regularne uprawianie aktywności fizycznej, przestrzeganie higieny rąk, abstynencję nikotynową, a także ograniczanie kontaktów z chorymi. Osobom obarczonym ryzykiem zachorowania na zapalenie płuc zaleca się skorzystanie ze szczepień ochronnych. Obowiązujący w Polsce Program Szczepień Ochronnych pozwala zabezpieczyć się przed dwoma patogenami wywołującymi tę niebezpieczną chorobę: pneumokokami oraz pałeczką hemofilną typu B.