Prawidłowe rozpoznanie rodzaju kaszlu jest bardzo ważne dla wdrożenia odpowiedniego postępowania. Kaszel suchy i mokry posiadają bowiem inne przyczyny oraz mogą wskazywać na odmienne dolegliwości. Czym charakteryzują się te rodzaje kaszlu? Sprawdź, jak je od siebie odróżnić i dowiedz się, co należy wiedzieć na temat leczenia.
Dlaczego kaszlemy?
Zarówno kaszel mokry, jak i suchy kojarzą się przede wszystkim z różnego rodzaju infekcjami. I faktycznie, jest to jeden z typowych objawów zakażeń o podłożu wirusowym lub bakteryjnym. A czym właściwie jest kaszel? Nazywa się w ten sposób odruch fizjologiczny stanowiący reakcję obronną przed czynnikami drażniącymi. Kaszel ma zatem na celu oczyszczenie drzewa oskrzelowego z nadmiaru wydzieliny lub ciała obcego.
Czynniki, które powodują kaszel, mogą posiadać podłoże chemiczne, fizyczne lub mechaniczne. W praktyce są to zazwyczaj:
-
drobnoustroje chorobotwórcze,
-
suche lub zimne powietrze,
-
związki chemiczne,
-
pył,
-
dym,
-
gwałtowny odruch (np. śmiech).
Jak wygląda mechanizm powstania kaszlu? Na błonie śluzowej dróg oddechowych znajdują się receptory kaszlowe. Jeśli zostaną one podrażnione przez wspomniane wyżej czynniki, zaczynają aktywować krtań, przeponę i mięśnie międzyżebrowe. Efektem jest gwałtowne wciągnięcie powietrza, powodujące wzrost ciśnienia wewnątrzpłucnego. Następnie dochodzi do wypuszczenia powietrza (równie intensywnego) przy otwartej głośni z jednoczesnym zaangażowaniem mięśni brzucha. Kaszel może być także świadomie wywoływany przez człowieka, np. podczas zakrztuszenia się ciałem obcym. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje kaszlu: produktywny (czyli mokry) oraz nieproduktywny (kaszel suchy).
Kaszel suchy, czyli jaki?
Kaszel suchy jest uporczywy i bardzo dokuczliwy, a także często współistnieje z podrażnieniem oraz suchością gardła. W przeciwieństwie do kaszlu mokrego nie jest produktywny, więc w jego przebiegu nie występuje odkrztuszanie wydzieliny. Jak go rozpoznać?
-
w początkowej fazie przypomina chrząkanie i pokasływanie,
-
towarzyszy mu uczucie drażnienia w okolicy tchawicy,
-
typowe są intensywne napady kaszlu, które trudno opanować,
-
może męczyć w dzień i w nocy, z reguły nasila się wieczorem.
Suchy kaszel zazwyczaj pojawia się na początku infekcji, kiedy z zatok spływa wodnisty katar, który następnie podrażnia gardło. Mogą towarzyszyć mu inne dolegliwości, jak choćby złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała, ból głowy. Po kilku dniach, ilość produkowanej wydzieliny staje się coraz większa, a kaszel suchy przechodzi w mokry. Co ważne, męczący, nieproduktywny kaszel bywa też objawem innych dolegliwości, takich jak alergia lub astma. Może mieć również charakter ostry (trwa do 3 tygodni) lub przewlekły (dokucza przez co najmniej 8 tygodni). Ostry najczęściej wiąże się z toczącą się infekcją. Przewlekły, jeśli pojawia się po chorobie, to czasami tzw. kaszel poinfekcyjny.
Jak rozpoznać kaszel mokry?
Kaszel mokry, czyli produktywny, występuje, kiedy odruchowi towarzyszy odkrztuszanie zalegającej wydzieliny. Mimo że często budzi niepokój, jest tak naprawdę sojusznikiem w walce z infekcją: ułatwia ewakuację flegmy zawierającej martwe lub żywe drobnoustroje. Jakie są cechy charakterystyczne tego rodzaju kaszlu?
-
głęboki, bulgoczący dźwięk przy oddychaniu,
-
obecność wydzieliny,
-
pora największego nasilenia to ranek (po przebudzeniu),
-
stosunkowo łagodny charakter.
Mokry kaszel stanowi następstwo kaszlu suchego i świadczy o kolejnym etapie infekcji. Towarzyszy on takim chorobom jak zapalenie zatok, oskrzeli lub płuc. Wydzielina jest zazwyczaj odczuwana przez chorego w okolicy gardła i tchawicy. Odkrztuszana flegma ma lepką i gęstą konsystencję, może być przeźroczysta lub żółtawo-zielona. Zdarza się, że ma charakter ropny, co często wskazuje na rozwój infekcji bakteryjnej. Kaszlu mokrego nie należy tłumić: nagromadzona w drogach oddechowych flegma tworzy dobre warunki do namnażania się bakterii.
Uznaje się, że kaszel mokry pojawia się w momencie, kiedy infekcja zaczyna już ustępować. Jeśli jednak dolegliwości nasilają się oraz dochodzą nowe objawy (np. wysoka gorączka), konieczna będzie wizyta u lekarza. Może to być symptom poważniejszych chorób, włącznie z zapaleniem płuc.
Leczenie kaszlu: co warto wiedzieć?
Sposób leczenia kaszlu zależy przede wszystkim od jego rodzaju. Jeśli jest to kaszel mokry, kluczowe będzie rozrzedzanie zalegającej wydzieliny, w celu jej łatwiejszego odkrztuszenia. Stosuje się w tym celu leki mukolityczne (w formie tabletek lub syropu, mogą zawierać takie substancje jak np. bromheksyna, ambroksol, erdosteina lub acetylocysteina), które mają za zadanie upłynnić flegmę. Trzeba pamiętać, że nie można ich przyjmować wieczorem: takie specyfiki nasilają odruch kaszlu, więc mogą utrudniać zasypianie oraz wybudzać w nocy. Jakie jeszcze są zasady postępowania przy kaszlu mokrym?
-
korzystne działanie może wykazywać oklepywanie klatki piersiowej,
-
w upłynnieniu wydzieliny bywają pomocne nebulizacje z soli fizjologicznej,
-
rozrzedzeniu flegmy sprzyja spożywanie dużej ilości płynów,
-
nie należy przyjmować leków hamujących kaszel (mogłyby zatrzymywać wydzielinę w drogach oddechowych, co sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnych).
W jaki sposób zmniejszyć dolegliwości wynikające z kaszlu suchego? Lekarz podczas leczenia suchego kaszlu może zalecić stosowanie substancji hamujących sam odruch. Leki przeciwkaszlowe sprawdzają się przede wszystkim w nocy, kiedy napady kaszlu utrudniają wypoczynek. O czym należy pamiętać, próbując złagodzić kaszel suchy?
-
istotne jest nawilżanie pomieszczenia, w którym się przebywa (suche powietrze nasila kaszel),
-
w szybszej zmianie na kaszel mokry pomoże także nawilżanie dróg oddechowych (np. przy pomocy nebulizacji i inhalacji),
-
podobnie jak przy mokrym kaszlu, bardzo ważne jest nawadnianie organizmu.
Podczas sezonu grzewczego warto pamiętać, że temperatura w sypialni nie powinna być zbyt wysoka (maksymalnie 19°C).
Jakim chorobom towarzyszy kaszel?
Jedną z najczęstszych przyczyn kaszlu jest infekcja górnych dróg oddechowych, powszechnie określana jako przeziębienie. Może być to również objaw takich chorób jak grypa, zapalenie gardła, zatok, oskrzeli lub płuc. Przewlekły kaszel suchy może dodatkowo wskazywać na m.in.:
-
astmę oskrzelową – towarzyszy mu świszczący oddech, często pojawia się po wysiłku fizycznym,
-
refluks żołądkowo-przełykowy – nasila się w nocy, dodatkowe symptomy to zgaga, chrypka oraz kwaśny posmak w jamie ustnej,
-
niewydolność serca – szczególnie lewej komory serca.
Utrzymujący się mokry kaszel, bywa z kolei objawem m.in.:
-
spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła – przyczyną często jest przewlekłe zapalenie zatok przynosowych o charakterze alergicznym,
-
przewlekłego zapalenia oskrzeli – może być spowodowane np. paleniem papierosów, kaszel dokucza najbardziej w godzinach porannych,
-
zalegania w drogach oddechowych ciała obcego – wymagana szybka reakcja, ponieważ może prowadzić do tworzenia się ropni płuc oraz niedodmy płatowej.
Rzadziej spotykane choroby, które bywają powiązane z przedłużającym się kaszlem, to także nowotwory płuc oraz gruźlica. Kiedy udać się do lekarza? Przewlekły kaszel mokry lub suchy zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, często specjalistycznej (u pulmonologa). W przypadku dorosłych, do szybszej wizyty powinny skłaniać dodatkowe objawy takie jak utrzymująca się ponad 3 dni gorączka, duszności oraz odkrztuszanej ropnej lub zabarwionej krwią plwociny. Kaszel u dzieci wymaga natomiast niezwłocznej pomocy lekarskiej, jeśli pojawił się u niemowlęcia w wieku poniżej 3 miesięcy, a u starszych pociech występuje z trwającą dwa dni gorączką lub utrudnia oddychanie.