Na powstanie odleżyn – inaczej nazywanych też martwicą tkanek – najbardziej narażone są osoby ciężko chore, długotrwale leżące. Proces odleżynowy doprowadza do otwierania się trudno gojących ran na ciele chorego, co wiąże się z przewlekłym bólem. Obniża to komfort życia pacjenta. Czym są odleżyny, jak powstają i jak je leczyć? Sprawdź artykuł na ten temat.
Czym tak właściwie są odleżyny
Martwica tkanek powstaje przeważnie na częściach ciała narażonych na długotrwały ucisk, który powoduje zmniejszenie, a nawet całkowite zahamowanie dopływu krwi do uciśniętych tkanek. Pierwsze objawy procesu odleżynowego to miejscowe zaczerwienienie, małe obrzęki na skórze, ból. Następnie ognisko martwicy sięga tkanki podskórnej, mięśniowej i dochodzi do kości. Jeśli nie zostanie podjęte właściwe leczenie, w końcowym etapie tego procesu dochodzi do martwicy tkanek – odleżyn. Tkanki obumarłe oddzielają się od zdrowych, pozostaje ubytek owrzodzeniowy, z którego wydziela się najpierw płyn surowiczy, a następnie w krótkim czasie dochodzi do pojawienia się zielonożółtej ropnej wydzieliny. Powstają trudno gojące się owrzodzenia, łatwo ulegające wtórnemu zakażeniu.
Odleżyny mogą występować między innymi:
-
na skórze w miejscach sąsiadujących z podłożem kostnym,
-
przy zbyt długim ułożeniu chorego w jednej pozycji, np. na plecach, potylicy, małżowinach usznych, w okolicy łopatek, łokci czy na piętach,
-
na błonie śluzowej dróg oddechowych wskutek ucisku założonej rurki dotchawicznej, cewnika czy drenu,
-
na błonie śluzowej przełyku przy ucisku zgłębnika,
-
w jamie ustnej wskutek niedopasowania protezy dentystycznej,
-
pod opatrunkiem gipsowym – w wyniku obrzęków i zaburzenia krążenia.
Przyczyny powstawania odleżyn
Odleżyny pojawiają się zazwyczaj u pacjentów, którzy są długotrwale unieruchomieni. To osoby leżące lub siedzące, które mają kłopoty z samodzielnym poruszaniem. Zbyt długie przebywanie w tej samej pozycji i niemożność przenoszenia ciężaru ciała zwiększa ryzyko powstania odleżyn. Zdrowe tkanki wytrzymują ucisk i związane z tym niedokrwienie do 2 godzin. Uszkodzenia powstają szybciej przy:
-
niskim ciśnieniu tętniczym,
-
leczeniu hormonami kory nadnerczy,
-
porażeniach nerwowych,
-
ogólnym niedotlenieniu organizmu.
Najczęściej na powstawanie odleżyn narażone są osoby:
-
mające problemy skórne,
-
z cukrzycą czy miażdżycą,
-
z upośledzeniami krążenia i czucia,
-
z nadwagą i otyłością,
-
nadmiernie wychudzone,
-
odwodnione,
-
z nadmierną potliwością,
-
niedożywione,
-
na wózkach inwalidzkich.
Na powstanie odleżyn mogą również mieć wpływ niewłaściwa higiena i nieodpowiednia pielęgnacja chorego. Istotnym czynnikiem sprzyjającym martwicy tkanek jest też wiek pacjenta. U ludzi w podeszłym wieku skóra zawiera mniej kolagenu, staje się mniej sprężysta i bardziej podatna na uszkodzenia, dużo wolniej się też regeneruje. To z kolei sprzyja urazom mechanicznym i otarciom.
Odleżyny w rozległej postaci niosą niebezpieczeństwo zakażenia. Leczone goją się trudno i długo, a nieleczone mogą doprowadzić nawet do zgonu.
Jak wygląda leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn uzależnione jest od stopnia zaawansowania – zawsze należy skonsultować się z lekarzem. W lżejszych przypadkach specjalista może, np. zalecić preparaty z antybiotykiem, a w bardziej zaawansowanym stadium – opatrunki na odleżyny, ale nie jest to regułą. Bardzo ważne jest leczenie choroby podstawowej, która prowadzi do martwicy tkanek, a także wyeliminowanie ucisku. Wyróżnia się pięć stopni martwicy tkanek:
-
I – blednące zaczerwienienie – znika po ustąpieniu ucisku. W takim stadium stosuje się zazwyczaj cienkie opatrunki poliuretanowe, które chronią przed zanieczyszczeniami z zewnątrz,
-
II – nieblednące zaczerwienienie – mogą pojawiać się drobne nadżerki, pęcherze. Odleżyny pokrywa się cienkim opatrunkiem hydrokoloidowym, który pochłania wydzielinę z rany,
-
III – owrzodzenie – może wystąpić na całej ranie. Na takie zmiany zakłada się zazwyczaj opatrunki hydrożelowe,
-
IV – zapalenie i zakrzepica małych naczyń krwionośnych,
-
V – zaawansowana martwica – czarnobrunatna.
W IV i V stopniu zaawansowania zwykle stosuje się leczenie operacyjne. Gdy są przeciwwskazania, lekarz może wdrożyć leczenie zachowawcze – nieoperacyjne.
Należy zadbać o właściwą pielęgnację zmienionych chorobowo miejsc. Jeśli występuje czarna martwica, specjalista może rozważyć chirurgiczne oczyszczanie ran. Podczas każdej zmiany opatrunku trzeba czyścić odleżynę wraz z otaczającą skórą i usuwać resztki. Ważne, by stosować opatrunki, które gwarantują wilgotne środowisko gojenia się rany.
W ramach uzupełnienia terapii wykorzystuje się też żele oraz gotowe opatrunki okluzyjne. Należy je dobierać do charakteru zmian i zawsze zakładać na oczyszczoną ranę: na sączącą – opatrunki o wysokim stopniu chłonności; na suchą – z maścią; na zakażoną – ze środkiem odkażającym rany. Lekarz prowadzący pacjenta na pewno udzieli szczegółowych wskazówek. Zawsze należy stosować się do jego zaleceń.
Ważne jest również używanie materacy i poduszek przeciwodleżynowych. Warto pamiętać, że właściwa pielęgnacja osoby leżącej lub na wózku inwalidzkim zwiększy jej komfort życia i może ustrzec przed odleżynami.
Profilaktyka: jak nie dopuścić do powstania odleżyn
Przede wszystkim należy stale obserwować miejsca na skórze, które są szczególnie zagrożone powstaniem odleżyn. Nie dopuszczać do długotrwałego ucisku, pobudzać krążenie krwi w tkankach najbardziej narażonych na ucisk, zabezpieczać przed działaniem wilgoci. Zapobieganie odleżynom polega ponadto na:
-
zapewnieniu odpowiedniej higieny – codzienne mycie i osuszanie, nawilżanie i regenerowanie naskórka, stosowanie preparatów, które nie wysuszają skóry i łagodzą podrażnienia,
-
częstych zmianach ułożenia chorego – warto układać go na plecach, brzuchu i boku – z zabezpieczeniem przed uciskiem miejsc szczególnie zagrożonych – to okolice kości krzyżowej, pośladki, kostki czy pięty,
-
aktywizowaniu chorego – zachęcanie do ruchu i staranie się go nie wyręczać w czynnościach, które może wykonać sam,
-
stosowaniu podkładów albo prześcieradeł wodoodpornych ze specjalną powłoką nieprzemakalną, ale przewiewną – unikanie plastikowych czy gumowych podkładów, które nie przepuszczają powietrza ani wilgoci,
-
używaniu materacy przeciwodleżynowych – to produkty złożone z wielu komór, które są wypełnione powietrzem, zapewniają równomierne rozłożenie nacisku i jednocześnie masaż,
-
właściwym umiejscowieniu i ustabilizowaniu rurki dotchawiczej, aby była stabilna i nie podrażniała krtani,
-
skracaniu czasu tzw. intubacji przedłużonej, częstym opróżnianiu z powietrza mankietów uszczelniających rurek dotchawiczych i tracheostomijnych,
-
posługiwaniu się cewnikami i drenami miękkimi i o możliwie małej średnicy.
Należy też pamiętać o częstym ścieleniu łóżka – prześcieradło powinno być równo naciągnięte – nie może być na nim żadnych zmarszczeń ani resztek jedzenia. Pościel musi być często zmieniana, być zawsze czysta, wyprasowana i sucha, przykrycie zaś – lekkie, aby nie obciążać ciała.
Niebagatelne znaczenie ma zdrowa dieta. Ważne jest dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych, witamin i minerałów – unikanie słodyczy, tłuszczów zwierzęcych i soli. Menu chorego powinno być bogate w nabiał, mięso, ryby, rośliny strączkowe, warzywa i owoce.
Właściwa pielęgnacja osoby leżącej
Istotną rolę odgrywa dbałość o higienę osobistą chorego, czyste utrzymanie skóry i zabezpieczenie jej przed działaniem wilgoci. Ważne jest częste mycie chorego oraz nacieranie i zasypywanie talkiem miejsc narażonych na powstanie odleżyn – co najmniej 3 razy dziennie, a u osób ze skłonnością do ich powstawania – nawet co 2 godziny. Okolice skóry, które najczęściej znajdują się pod działaniem wilgoci, po umyciu, natarciu i oklepaniu smaruje się maścią, balsamem lub tłustym kremem. W ten sposób utworzy się warstwa ochronna.
Aby pobudzić krążenie krwi w zmienionych partiach ciała, warto delikatnie oklepać je dłonią. Warto zdecydować się też na energiczny masaż skóry, który powinien być kontynuowany aż do jej zaróżowienia.
W celu zniesienia i rozłożenia ucisku podkłada się m.in.:
-
materac przeciwodleżynowy,
-
kółka gumowe pod pośladki,
-
kółka z waty pod pięty i łokcie,
-
poduszki wypełnione powietrzem lub wodą w celu amortyzowania ucisku.
Powstałe odleżyny, mimo stosowania różnych środków farmakologicznych i fizykoterapii, goją się trudno i wolno. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i właściwa pielęgnacja osoby leżącej.