Stosunkowo niewielka trzustka pełni bardzo ważne funkcje w naszym organizmie. Nie tylko bierze udział w procesach trawiennych, ale także w regulowaniu poziomu cukru we krwi. Wśród różnych schorzeń tego narządu najgroźniejszym jest rak, który odznacza się wysoką śmiertelnością. Sprawdź, czym się objawiają choroby trzustki oraz poznaj ich najczęstsze przyczyny.
Budowa i funkcje tego ważnego organu
Z anatomicznego punktu widzenia trzustka jest dość niepozornym organem, ponieważ zwykle mierzy od 12 do 20 cm i waży niecałe 100 g. W ciele człowieka umiejscowiona jest w środkowej części jamy brzusznej, tuż za żołądkiem i ma charakterystyczny, podłużny kształt, który przypomina położoną poziomo literę L. Organ składa się z czterech części – głowy, szyjki, trzonu i ogona. Głowa przylega do dwunastnicy, natomiast ogon swym końcem opiera się o śledzionę.
Trzustka jest narządem gruczołowym, a więc zajmuje się procesami wydzielniczymi. Jej większą część stanowią pęcherzyki, które produkują sok trzustkowy zawierający ważne enzymy biorące udział w trawieniu białek, tłuszczów i węglowodanów. Tę funkcję organu nazywa się zewnątrzwydzielniczą.
Oprócz tego jednak narząd ten pełni także funkcję wewnątrzwydzielniczą, która związana jest z produkcją hormonów regulujących poziom cukru we krwi. Chodzi tu przede wszystkim o insulinę, która obniża stężenie glukozy oraz glukagon, który działa odwrotnie. Za ich wydzielanie odpowiedzialne są tzw. wyspy Langerhansa, które stanowią zaledwie 2% masy całego organu.
Sprawdź, jakie są choroby trzustki
Istnieją różne choroby trzustki, ale do najgroźniejszych z nich zalicza się przede wszystkim te wymienione poniżej:
-
Ostre zapalenie trzustki OZT – charakteryzuje się ostrym przebiegiem z silnymi dolegliwościami bólowymi w obrębie brzucha, wymiotami oraz wysoką gorączką. Schorzenie najczęściej powoduje nadmierne spożywanie alkoholu lub kamica żółciowa. W tym drugim przypadku często dochodzi też do zablokowania przewodów wydzielniczych i utrudnienia odprowadzania żółci, co skutkuje zażółceniem skóry. W skrajnych przypadkach stan zapalny może prowadzić do niewydolności ogólnonarządowej, a nawet śmierci (10% przypadków).
-
Przewlekłe zapalenie trzustki PZT – jego przyczyną jest zazwyczaj długotrwałe nadużywanie alkoholu, przez które w narządzie występuje niemal cały czas stan zapalny. Powoduje to stopniowe zastępowanie jego miąższu przez tkankę łączną włóknistą, co z kolei przyczynia się do niewydolności organu. Skutkiem tego są m.in. upośledzone funkcje wydalnicze, w tym także te trawienne. Pacjenci odczuwają więc wzdęcia i bóle brzucha po posiłkach, a także mają charakterystyczną biegunkę tłuszczową. Do objawów PZT zalicza się też niewyjaśnione chudnięcie oraz świąd skóry.
-
Rak trzustki – jest to najgroźniejsza choroba tego narządu, ponieważ długo nie daje wyraźnych objawów i zwykle jest zbyt późno wykrywana, by istniała szansa na jej wyleczenie. W zaawansowanej postaci guz jest już bowiem zwykle nieoperacyjny i powoduje szybkie przerzuty. W Polsce pięć lat od zdiagnozowania tego schorzenia przeżywa zaledwie 5-6% pacjentów. Szanse na przeżycie 1 roku ma natomiast około 20% chorych.
-
Torbiele – są to wypełnione płynem jamy tworzące się na zewnątrz lub wewnątrz organu. W większości przypadków są to tzw. torbiele rzekome, które otoczone są tkanką łączną. Powstają one zazwyczaj wskutek przebytego zapalenia trzustki. Groźniejsze są torbiele prawdziwe z otoczką z nabłonka, ponieważ mogą mieć charakter nowotworowy.
Powyższe schorzenia są najpoważniejsze w skutkach. Warto jednak wiedzieć, że najczęstszą chorobą trzustki jest kamica. Wywołują ją kamienie powstające w przewodzie tego organu. Blokują one odpływ soku trzustkowego, a więc powodują przede wszystkim problemy trawienne. Mogą jednak prowadzić do większej niewydolności narządu, skutkującej zaburzeniami wydzielania insuliny, czego efektem może być rozwinięcie się cukrzycy typu 2. Leczenie kamicy polega na usunięciu kamieni i odbywa się to najczęściej endoskopowo.
Przyczyny chorób związanych z trzustką
Istnieje wiele czynników wywołujących choroby trzustki. Do najważniejszych przyczyn niedomagania tego narządu zalicza się jednak następujące:
-
zaawansowany wiek – statystycznie najwięcej chorych jest wśród osób powyżej 60 roku życia,
-
nadużywanie alkoholu – odpowiada za nawet 80% przypadków zapalenia trzustki,
-
palenie papierosów – zwiększa ryzyko zachorowania dwudziestokrotnie,
-
predyspozycje genetyczne – odgrywają one kluczową rolę nawet w 10% przypadków zachorowań,
-
dieta bogata w niezdrowe tłuszcze i czerwone mięso,
-
otyłość,
-
wady wrodzone,
-
urazy mechaniczne,
-
dłuższy kontakt z pestycydami,
-
inne schorzenia np. cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, pasożytnicze i dróg żółciowych.
Objawy – czy trzustka może boleć?
Poszczególne choroby trzustki mogą powodować różne dolegliwości. Niestety w wielu przypadkach bywają one dość niespecyficzne, przez co czasami trudno je skojarzyć z tym narządem.
Najczęściej pacjenci pytają, czy trzustka może boleć. Jak najbardziej może i taki ból zazwyczaj wywołują toczące się w niej procesy zapalne lub nowotworowe. Jest on zlokalizowany w nadbrzuszu lub po lewej stronie brzucha i może promieniować aż do kręgosłupa. Przy OZT bywa on zwykle bardzo silny i mogą mu towarzyszyć wymioty oraz gorączka.
Należy jednak pamiętać, że o chorej trzustce mogą świadczyć też inne objawy m.in.:
-
powtarzające się problemy trawienne, zwłaszcza zgaga, uczucie pełności po posiłkach i wzdęcia,
-
częste biegunki, nudności i wymioty,
-
zażółcenie skóry i twardówek oczu,
-
nagły i niewytłumaczalny spadek masy ciała,
-
ogólne osłabienie organizmu,
-
brak apetytu,
-
świąd skóry.
Odczuwając powyższe dolegliwości należy jak najszybciej sprawdzić stan trzustki, szczególnie w sytuacji, gdy istnieją czynniki zwiększające ryzyko jej zachorowania. Osoby obciążone rodzinnie skłonnością do chorób tego narządu, a także palące nałogowo papierosy, czy też często spożywające alkohol powinny też wykonywać regularne badania kontrolne nawet w sytuacji nieodczuwania żadnych objawów. Należy bowiem pamiętać, że pojawiają się one często dopiero w zaawansowanym stadium choroby.
Diagnoza i badania: sprawdź, jak wyglądają
Diagnozowanie chorób trzustki odbywa się wielotorowo. W pierwszej kolejności konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego, który na podstawie wywiadu z pacjentem wypisze skierowanie na badania. Podstawą jest wykonanie testów laboratoryjnych krwi, które polegają przede wszystkim na wyznaczeniu poziomu:
-
amylazy i lipazy, czyli enzymów wydzielanych przez gruczoł,
-
CA 19-9, czyli markera raka trzustki.
Powyższe testy można zrobić też odpłatnie na własną rękę bez skierowania od specjalisty. Jednak ich wyniki należy już bezwzględnie skonsultować z lekarzem, ponieważ jego nieprawidłowe wartości mogą świadczyć o bardzo różnych chorobach. Przykładowo, podwyższony marker CA 19-9 może oznaczać także raka żołądka, wątroby lub jelit. Zdarza się również, że występuje on przy kamicy pęcherzyka żółciowego, a więc nie jest związany w ogóle z nowotworem.
Warto też wiedzieć, że w celu wykrycia chorób trzustki może być konieczne wykonanie wielu innych badań:
-
z krwi – np. na poziom glukozy, morfologię i OB, lipidogram oraz próby wątrobowe,
-
USG jamy brzusznej,
-
wsteczną endoskopową cholangiopankreatografię (ECPW),
-
ultrasonografię endoskopową – umożliwia ona wykonanie także biopsji przy podejrzeniu zmian nowotworowych.
Powyższe badania zleca już zwykle specjalista, czyli np. gastrolog lub onkolog.
Profilaktyka chorób trzustki
Na choroby trzustki zapada coraz więcej osób i w dużej mierze wywołuje je niezdrowy styl życia. Najlepszą profilaktyką jest więc przestrzeganie uniwersalnych zasad dbania o zdrowie, czyli:
-
stosowanie zbilansowanej diety,
-
unikanie alkoholu,
-
niepalenie papierosów,
-
dbanie o regularną aktywność fizyczną,
-
utrzymywanie prawidłowej wagi ciała.
Bardzo duże znaczenie mają też rutynowe badania kontrolne. Jeszcze raz bowiem warto przypomnieć, że chora trzustka nie zawsze objawia się wyraźnymi dolegliwościami. Przynajmniej raz w roku można więc profilaktycznie wykonać choćby proste testy na poziom enzymów trzustkowych np. przy okazji standardowego badania krwi zlecanego przez lekarza rodzinnego.