Rozprzestrzenianie odry odbywa się drogą kropelkową i powietrzno-kropelkową. Do zakażenia dochodzi podczas kontaktu z wydzieliną z nosa lub gardła osoby chorej, np. podczas kaszlu czy kichania. Czy raz przechorowana odra daje odporność do końca życia? Jak rozpoznać jej pierwsze objawy? Czy szczepienia ochronne są przeznaczone tylko dla dzieci, czy dorośli również mogą się zaszczepić? Odpowiedzi znajdziesz poniżej.
Odra: wirusowa choroba zakaźna
To choroba zakaźna wieku dziecięcego, choć zachorowania obserwuje się również u dorosłych. Odra wywoływana jest przez wirus należący do grupy Myxovirus. Na odrę chorują najczęściej dzieci do ukończenia 1. roku życia, a także te starsze – do 15. roku życia, które nie otrzymały szczepienia przypominającego.
Wyróżnia się kilka etapów przebiegu choroby, to między innymi okresy:
- wylęgania – trwa 9-11 dni, jest bezobjawowy, niekiedy u chorego mogą wystąpić złe samopoczucie i ogólne osłabienie,
- nieżytowy – 3-5 dni,
- wysypkowy, w którym pojawia się wysoka gorączka, niekiedy duszności, przyspieszone tętno, a także senność i apatia. W tym też okresie dochodzi do spadku temperatury i ustępowania objawów. W ciężkim przebiegu odry wysypka może mieć charakter krwotoczny i mogą pojawiać się drgawki,
- zdrowienia – temperatura spada całkowicie, a chory w ciągu kilku dni wraca do zdrowia.
Przyczyny zachorowania na odrę
W Polsce zachorowalność na odrę występuje najczęściej w środowiskach nieszczepionych. Odnotowuje się także przypadki, gdzie źródłem zakażeń jest przywóz z innych krajów. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, powietrzną lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną z gardła, nosa lub z moczem osoby chorej na odrę.
Wirus może przeżyć w powietrzu i na powierzchni do 2 godzin, czyli nawet po opuszczeniu pomieszczenia przez chorego. Po styczności z wirusem na odrę zapada około 90 procent osób podatnych na zakażenie. Zwłaszcza ludzie z obniżoną odpornością oraz małe dzieci do lat 5 są szczególnie narażeni na zachorowanie i przechodzą ją najgorzej. Część z nich wymaga hospitalizacji.
Jak wyglądają objawy?
Pierwsze oznaki odry przypominają przeziębienie, później dochodzą inne symptomy choroby. Około czwartego dnia pojawia się wysypka. Najczęstsze objawy odry to:
- wysoka temperatura – dochodząca nawet do 40 stopni Celsjusza,
- przekrwienie spojówek, łzawienie oczu i obrzęk powiek,
- światłowstręt – bardzo ważne jest zaciemnienie pomieszczenia, w którym znajduje się osoba chora na odrę,
- suchy męczący kaszel,
- nieżyt nosa,
- maleńkie białe plamki na błonie śluzowej policzków, otoczone czerwoną obwódką. Warto wspomnieć, że plamki nie zawsze się pojawiają.
Po kilku dniach objawów kataralnych pojawia się wysypka w postaci czerwonych plamek (tzw. plamki Kopika) zlewających się w większe i pokrywających całe ciało. Zmiany skórne zaczynają się za uszami i na twarzy, następnie na tułowiu i na kończynach. Osutka trwa około 5 dni, a znika najpierw z twarzy. Co ważne, wysypka w przebiegu odry nie swędzi, co wyróżnia ją na przykład od ospy czy różyczki. Dziecko sprawia wrażenie najbardziej chorego w początkowym okresie pojawiania się krost. Po upływie kilku dni wykwity znikają, zostawiając czasem czerwonobrunatne przebarwienia, skóra się łuszczy. U małych dzieci może niekiedy dojść do poważnych powikłań.
Diagnoza i leczenie
Lekarz może rozpoznać odrę po przeprowadzeniu wywiadu, a także na podstawie badania przedmiotowego. Potwierdzenie diagnozy możliwe jest dzięki pojawieniu się na błonie śluzowej policzków białawych przebarwień. Diagnoza powinna zostać potwierdzona poprzez wykonanie stosownych badań laboratoryjnych. Rozpoznawanie opiera się na wykryciu wirusa we krwi i popłuczynach z jamy nosowo-gardłowej w początkowym okresie choroby oraz na odczynach serologicznych – w późniejszym okresie.
W warunkach domowych ważne jest staranne pielęgnowanie chorego:
- leżenie w łóżku,
- przemywanie oczu,
- lekkostrawna dieta,
- podawanie leków przepisanych przez lekarza,
- częste wietrzenie pokoju oraz utrzymanie w nim optymalnej temperatury.
Przez cały czas trwania choroby należy podawać pacjentowi dużo płynów i kontrolować wysokość gorączki. Konieczna jest izolacja od innych osób, aż do ustąpienia wysypki.
Powikłania odry mogą być bardzo groźne, to m.in.: zapalenie ucha, krtani, oskrzeli, płuc, mięśnia sercowego, a niekiedy mózgu. Dlatego w razie zachorowania niezbędna jest stała opieka lekarska. Leczenie odry wymaga niekiedy hospitalizacji, zwłaszcza gdy chorują małe dzieci do lat 5. Decyzje podejmuje lekarz na podstawie szczegółowego wywiadu i przebiegu choroby.
Profilaktyka odry
Każdy, kto ją przechorował, ma odporność na całe życie. Jednak nie warto narażać dzieci na powikłania, jakie niesie za sobą odra. Dlatego WHO zaleca szczepienia najmłodszych. W większości krajów rozwiniętych są one obowiązkowe.
Do niedawna dzieci do 6. miesiąca życia nabywały odporność już w łonie matki, która była zaszczepiona i przekazywała swojemu dziecku przeciwciała ochronne. Jednak w związku ze spadkiem zainteresowania szczepieniami – obowiązkowymi i dodatkowymi – zmniejszyła się liczba osób uodpornionych naturalnie. Szczepienia ochronne są obecnie najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobie. O możliwości podania szczepionki decyduje lekarz kwalifikujący pacjenta.
Aby uniknąć epidemii wszystkie podejrzenia lub przypadki zachorowania na odrę są zgłaszane do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej przez lekarza diagnozującego chorobę. Od chorego pobiera się materiał i bada w kierunku wykrycia swoistych przeciwciał IgM w surowicy oraz izolacji wirusa z próbek pobranych bezpośrednio od pacjenta.
Chorzy muszą stosować się ściśle do zaleceń lekarza. Obowiązuje ich kilkudniowa izolacja – czas liczy się od chwili pojawienia się wysypki. Osoby, które miały bezpośredni kontakt z takim pacjentem, powinny w ciągu 72 godzin przyjąć szczepienie poekspozycyjne. Zalecenie to dotyczy zarówno osób nieszczepionych wcześniej, jak i tych, którzy do tej pory otrzymały tylko jedną dawkę.
Niemowlętom poniżej 9. miesiąca życia, które miały kontakt z chorym na odrę, podaje się zazwyczaj specjalne preparaty krwiopochodne. Odbywa się to pod ścisłą kontrolą lekarza.
Obowiązkowe szczepienia
Obowiązkowy Kalendarz Szczepień to dokument opracowany przez Główny Inspektorat Sanitarny, aktualizowany rokrocznie. Uwzględnia on szczepienia obowiązkowe i zalecane. Odra została do niego wpisana w 1975 roku. Liczba zachorowań na nią znacznie spadła – odnotowywano pojedyncze przypadki. W ostatnich latach ta tendencja się powoli odwraca. Wpływa na to wiele czynników – również ruchy antyszczepionkowe. Coraz większy odsetek rodziców decyduje się nie szczepić dzieci, mimo formalnego obowiązku i ogólnych zaleceń epidemiologów oraz WHO.
Czy ich obawy są uzasadnione? Specjaliści są zgodni, szczepionki to jedno z największych osiągnięć medycyny. Ryzyko wystąpienia powikłań po szczepieniach jest stosunkowo niewielkie – w porównaniu do tego, jakie konsekwencje dla zdrowia może mieć zachorowanie na odrę, różyczkę czy inne poważne choroby wirusowe. Dlatego nie należy zbyt pochopnie z nich rezygnować, a o swoich wątpliwościach porozmawiać z lekarzem.
Zwykle pierwszą szczepionkę przeciw odrze podaje się dzieciom w około 13-15. miesiącu życia, a drugą – dawkę przypominającą – w 6. roku życia.
Skuteczność szczepienia po podaniu obu dawek wynosi około 98%. Odporność utrzymuje się zazwyczaj do końca życia. Są oczywiście rzadkie przypadki, kiedy odporność poszczepienna zanika. Wtedy zalecana jest dawka przypominająca.
Obowiązkowym szczepieniom ochronnym podlegają osoby przebywające na terenie Polski. Jest to zgodne z ustawą o zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dopuszcza ona pewne wyjątki ze względów medycznych. Jednak w takiej sytuacji lekarz musi wydać stosowane zaświadczenie o przeciwwskazaniach do szczepienia – w innym przypadku rodzicom, którzy nie zaszczepią dziecka, grozi grzywna.
Jeśli ktoś ma wątpliwości, czy przechorował odrę w dzieciństwie, czy był zaszczepiony, może zgłosić się do swojej placówki zdrowia. Tam, po przejściu stosownych badań na obecność przeciwciał, może przyjąć szczepionkę. Pacjent płaci tylko za nią, natomiast wykonanie szczepienia jest refundowane.
