Wszawica głowowa mimo, że nie jest schorzeniem groźnym z punktu widzenia zachorowalności człowieka, budzi wiele emocji i niepokoju zwłaszcza u rodziców dzieci.
Wszawicą dotknięci są ludzie niemal na całym świecie. W dzisiejszych czasach, w krajach rozwiniętych, najbardziej narażone są dzieci w wieku od 3-12 lat. Wzrost zainfekowania zakażeń u dzieci najczęściej obserwuje się latem oraz w okresie jesionno-zimowym. Latem wiąże się z tym, że dzieci wyjeżdżają na kolonie, obozy. Razem korzystają z tych samych łazienek, czy przebywają i bawią się wiele godzin w dużych skupiskach. W okresie jesienno - zimowym ryzyko wynika natomiast z konieczności noszenia czapek i przechowywania ich w placówce oświatowej we wspólnej szatni. Wszawica jest to powszechny problem nie zawsze związany z brakiem higieny, mimo, że z tym głównie kojarzona.
Przyczyna wszy u dziecka
Wszawica głowowa to pasożytowanie wszy na skórze owłosionej głowy i wywoływane przez nie zmiany skórne np. świąd. Wesz głowowa ma wielkość 2-3 mm, kolor szary lub brunatnoszary, może kolorem przystosować się do koloru włosów nosiciela, przez co trudno jest ją dostrzec. Samica wszy na skórze głowy żyje około miesiąca i potrafi złożyć nawet do 100 jaj dziennie, poza temperaturą skóry głowy żyje nie dłużej niż 1-2 dni. Jaja wszy pokryte są lepką substancją, dzięki której przyklejają się do łodygi włosa. Okres wylęgania pasożyta trwa 8-12 dni w zależności od temperatury otoczenia. Po wylęgnięciu, nimfa przechodzi jeszcze 3 stadia rozwojowe zanim stanie się gotową do rozrodu samicą (trwa to 7-12 dni). Pozostawia po sobie pustą osłonkę koloru jasnoszarego tzw. “gnidę”. Jest ona dużo łatwiej dostrzegalna pomiędzy włosami. Niektórzy badacze mianem gnidy nazywają zarówno jajo jak i pozostawioną przez nie otoczkę. Najłatwiej dostrzec gnidy podczas rozczesywania włosów, najlepiej w kierunku “pod włos”.
Wesz odżywia się pozyskiwaną ze skóry głowy krwią. Ślina, którą wówczas wydziela, może powodować świąd i podrażnienie skóry. W wyniku drapania swędzącego obszaru wytwarzają się powierzchnie sączące, pokryte strupami, z tendencją do wtórnych infekcji zmienionej skóry.
Wesz głowowa najczęściej bytuje na głowie w okolicy potylicznej i skroniowej, za uszami.
Profilaktyka
Podstawowa zasada profilaktyki wszawicy zakłada systematyczną i dokładną kontrolę czystości włosów i skóry głowy przez rodziców lub opiekunów dziecka. Najlepiej przeczesywać włosy grzebieniem po wcześniejszym zwilżeniu ich wodą, odżywką lub olejkiem. Najbardziej istotne, ale też najtrudniejsze jest znalezienie żywych wszy. Łatwiej widoczne są jajeczka lub gnidy bytujące zazwyczaj z tyłu głowy lub za uszami. Gnidy są trudne do usunięcia z powierzchni włosa, nie osypują się z głowy jak łupież podczas rozczesywania.
Po zauważeniu występowania wszy na skórze dziecka konieczna jest natychmiastowa reakcja opiekuna mająca na celu likwidację pasożyta i gnid ze skóry głowy. Oprócz wdrożonego leczenia u osoby zainfekowanej należy poddać profilaktyce wszystkich domowników , którzy mieli kontakt z zainfekowanym dzieckiem. Należy u wszystkich zarówno dzieci i dorosłych przeprowadzić kontrolę stanu higieny głowy. Wyprać pościel, ręczniki oraz ubrania w temperaturze min. 60 st.C (w temp. 53,5 st. C wszy i gnidy giną) a potem wyprasować wszystko gorącym żelazkiem.
Ponadto niezwłocznie powinno powiadomić się rodziców dzieci, z którymi dziecko miało kontakt, a także szkołę lub przedszkole, gdzie uczęszcza dziecko. Według Ministerstwa Zdrowia nie ma potrzeby izolowania zainfekowanego dziecka, a także zakazywania mu uczestnictwa w zajęciach szkolnych.
Przed wyjazdem dziecka na wycieczkę lub kolonie wakacyjne warto przyswoić kilka zasad higieny pomagających uniknąć ewentualnemu zakażeniu wszami:
- Pamiętać o związywaniu długich włosów lub wybrać krótką fryzurę ułatwiającą pielęgnację skóry głowy,
- Stosować tylko osobiste produkty do higieny ciała i skóry głowy (własny grzebień, szczotka, ręcznik),
- Codzienne szczotkować włosy,
- Regularne myć głowę, nie rzadziej niż raz w tygodniu,
- Zaopatrzyć dziecko w niezbędne środki czystości (szampon, odżywkę ułatwiającą rozczesywanie, grzebień lub szczotkę),
- Po powrocie dziecka do domu skrupulatnie sprawdzić czystości włosów i skóry głowy.
Leczenie
Po zaobserwowaniu wszawicy u dziecka, należy natychmiast rozpocząć działania mające na celu pozbycie się niechcianego pasożyta. Wdrożenie leczenia farmakologicznego wskazane jest jedynie w sytuacji potwierdzonej wszawicy. Profilaktycznie nie należy stosować szamponów lub płynów przeciw wszom, gdyż doprowadzić możemy do wytworzenia oporności wszy na dany preparat.
Do najczęściej stosowanych preparatów przeciwko wszom dostępnych w aptekach bez recepty należą:
- Szampon SORA Forte - w skład którego wchodzi substancja permetryna w stężeniu 10mg/ml (substancja ta jest organicznym związkiem chemicznym zaliczanym do grupy insektycydów, czyli substancji wykorzystywanych w walce z insektami, ze względu na swoje właściwości trujące). Preparat zalecany jest dla dorosłych oraz dzieci powyżej 3. roku życia. Skutecznie zwalcza dorosłe wszy oraz gnidy. Szampon należy rozprowadzić na włosach i pozostawić na ok. 10 min po czym dokładnie spłukać i umyć włosy zwykłym szamponem. Kurację powtórzyć po tygodniu.
- Szampon antypasożytniczy Dr. Soleil - zawiera w składzie 10% benzoesan benzylu, który paraliżuje system nerwowy wszy i gnid, doprowadzając do ich szybkiej śmierci. Znajduje zastosowanie zarówno w przypadku wszawicy głowowej, odzieżowej a także łonowej. Nie jest tłusty i łatwo się pieni. Nie zaleca się stosować preparatu u dzieci poniżej 2 roku życia. Po jednorazowym zastosowaniu podobnie jak poprzedni szampon należy zastosować jeszcze raz po ok. 7 dniach.
- Seria preparatów PARANIT - dostępne na rynku są szampon, lotion, płyn do długich włosów, a także spray ochronny zapobiegający wszawicy. Producent podaje że preparaty te można bezpiecznie stosować już od 6. miesiąca życia, gdyż nie zawierają w składzie substancji owadobójczych. W składzie lotionu znajdziemy dimetikon i oleje mineralne. Substancje te powodują, że wszy i gnidy zostają pozbawione dostępu powietrza i ulegają uduszeniu. Ponadto preparat ułatwia odklejanie się przytwierdzonych do powierzchni włosa jajeczek i później łatwiejsze ich wyczesanie. Lotion nakłada się na głowę na ok. 15-20 min, po czym myje włosy zwykłym szamponem i dokładnie spłukuje. Płyn do długich włosów zawierający w składzie oksyptyrynę oraz octan tokoferylu, jest bardziej delikatny i wywołuje mniej podrażnień niż zwykły lotion. Preparat należy rozprowadzić na włosach i pozostawić na czas ok. 8 godzin i dopiero wtedy umyć dokładnie włosy zwykłym szamponem.
- Preparaty PIPI Nitolic - saszetki z płynem, na wszy u dzieci, do stosowania na skórę i metalowym gęstym grzebieniem do wyczesywania. Preparat skutecznie pomaga w rozpuszczeniu substancji przyklejającej gnidy do struktury włosa. Seria ta zawiera także spray odstraszający wszy dzięki obecności licznych naturalnych olejków eterycznych.
- LINICIN Lotion - preparat na wszy u dziecka zawierający w składzie dimetikon i olejki eteryczne. Jest skuteczny, gdyż nie tylko zabija wszy i gnidy zatykając ich otwory oddechowe ale także wysusza je, dzięki czemu łatwiej je wyczesać. Może być stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące.
Po zastosowaniu powyższych preparatów należy włosy dokładnie wyczesać grzebieniem z gęstymi zębami, w celu całkowitego usunięcia wszy i gnid z powierzchni włosów. Obecnie dostępne preparaty ułatwiają wyczesywanie, jednak w skrajnych przypadkach gdy gnidy nie dają się wyczesać grzebieniem, konieczne może być obcięcie włosów na krótko. Grzebienie i szczotki służące do wyczesywania pasożytów należy później umyć w ciepłej wodzie z szamponem i pozostawić w wodzie do wymoczenia na ok. godzinę.
Bibliografia:
1. Barbara L. Frankowski, MD, MPH, Joseph A. Bocchini, Jr, MD “Wszawica skóry owłosionej głowy – raport kliniczny”; The Council on School Health and Committee on Infectious Diseases Pediatrics 2010; 126:392-403; Dermatologia po Dyplomie 2011;2(2):46-59;
2. Dominika Waligórska “Wszawica”; strona Ministerstwa Zdrowia (https://www.gov.pl/web/zdrowie/wszawica);
3. Informacje pozyskane ze strony internetowej “stop-wszawicy.pl” dostępne dnia 27.05.2019;
4. Elwira Telejko, Katarzyna Winnicka “Vademecum aptekarza czyli co farmaceuta powinien wiedzieć o lekach OTC”, Wydawnictwo “KWADRYGA” Sp. z o o.;
Karolina Woźniczak, magister farmacji
Od urodzenia mieszka, uczyła się i pracuje w Bydgoszczy. Uzyskała tytuł magistra farmacji na Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. Obecnie w trakcie specjalizacji z zakresu farmacji aptecznej. Pracuje jako magister farmacji w aptece ogólnodostępnej. Osobiście żona programisty, mama 5-letniego Stasia i wkrótce kogoś jeszcze. Lubi relaks na łonie natury, klimat i kuchnię Grecji, dobrą książkę lub serial.