Dziś, kiedy rynek spożywczy i kosmetyczny przesycony jest produktami zawierającymi szeroką gamę syntetycznie otrzymywanych substancji, coraz więcej osób kieruje swoje zainteresowanie w stronę substancji naturalnych. W dobie doniesień o coraz częstszych przypadkach negatywnych skutków “sztucznych substancji” dodawanych do żywności, kosmetyków i leków, niektórzy z nas wolą powrót do korzeni i wykorzystać, to co ma do zaoferowania nam natura. Olejki eteryczne są właśnie taką grupą wysoce skoncentrowanych związków pochodzenia roślinnego. Od setek lat znajdują zastosowanie jako substancje o działaniu leczniczym, składniki wielu kosmetyków czy też ze względu na swoje charakterystyczne roślinne aromaty stanowią podstawę całej metody terapeutycznej zwanej “aromaterapią”.
Krótka historia
Olejki eteryczne były wysoce cenionym surowcem już w kulturach antycznych Dalekiego i Środkowego Wschodu (Indie, Chiny, a zwłaszcza Egipt). Także starożytni Grecy i Rzymianie znajdowali szerokie zainteresowanie dla tych substancji głównie w aromaterapii, do masaży leczniczych, higieny osobistej oraz w medycynie. W Egipcie olejki eteryczne uchodziły za uświęcone i mogli je stosować wyłącznie kapłani postawieni wysoko w hierarchii oraz monarchowie. Każdy z faraonów stosował różne, unikalne mieszanki olejków eterycznych podczas medytacji i w sytuacjach intymnych, a nawet podczas przygotowań do wojny. “Ojciec medycyny” Hipokrates w latach 500 do 400 p.n.e., dokumentował on medyczne działanie olejków eterycznych i elementów pochodzących od ponad trzystu roślin, z których wiele nadal cieszy się popularnością. Dzieła Hipokratesa oraz innych greckich uczonych po upadku Cesarstrwa Rzymskiego trafiły do Persji, gdzie zostały przetłumaczone na wiele języków.
Europejczycy zdobyli wiedzę na temat olejków eterycznych i i leków ziołowych i, kiedy krzyżowcy odwiedzili Bliski Wschód. Żołnierze zaczęli stosować i przewozić perfumy, a wielu zdobyło wiedzę na temat technik destylacyjnych.
Terapeutycznymi właściwościami wonnych olejków zainteresował się w latach dwudziestych XX wieku francuski chemik Rene Gattefosse. Wtedy to podjął badania nad bakteriobójczymi, odkażającymi, przeciwzapalnymi i przeciwwirusowymi właściwościami olejków i pierwszy nazwał tę gałąź medycyny AROMATERAPIĄ.
Aromaterapia
Jest to metoda terapii przy pomocy naturalnych olejków eterycznych wprowadzanych do organizmu poprzez drogi oddechowe (wąchanie, wdychanie, inhalacje) i przez skórę (masaż, kąpiel lub kompres). Opiera się na zastosowaniu leczniczych i terapeutycznych właściwości roślin z wykorzystaniem odpowiadających im olejków eterycznych.
Pozyskiwanie olejków eterycznych
Olejki eteryczne uzyskuje się z roślin aromatycznych uprawianych we wszystkich częściach świata np. olejek drzewa herbacianego pochodzi z Australii, mięta z USA, olejek różany z Bułgarii i Turcji, z Indii pochodzi olejek jaśminowy. Olejki eteryczne występują we wszystkich częściach roślin - kwiatów, liści, łodyg, żywic, nasion i korzeni.
Olejki będące silnymi koncentratami pozyskuje się z różnych części roślin na trzy sposoby:
- poprzez destylację parową (najpopularniejsza metoda),
- ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi,
- tłoczenie (olejki cytrusowe)
Metoda pozyskiwania olejku wpływa na jego właściwości. Na przykład wysoka temperatura podczas procesu destylacji jest przyczyną rozkładu niektórych substancji chemicznych, natomiast przy ekstrakcji rozpuszczalnikami minimalne ilości rozpuszczalnika pozostają w olejku. Otrzymywanie olejków z roślin jest bardzo kosztowne i stąd wynika ich cena. Dla przykładu do otrzymania 1 kg esencji olejku różanego potrzeba 5000 kg płatków ze świeżo otwartych kwiatów.
Zastosowanie olejków eterycznych
Aktywność biologiczna olejków oraz ich składników była i nieustannie jest przedmiotem licznych badań in vitro oraz nielicznych jeszcze w warunkach in vivo. Ze względu na bardzo szeroki zakres różnorodnej aktywności biologicznej i farmakologicznej oraz ich poszczególnych komponentów znalazły zastosowania w medycynie, jako substancje przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, a także przeciwzapalne czy immunostymulujące. Olejki są substancjami niezwykle lotnymi, wdychane przenikają do organizmu poprzez narząd powonienia. Są bardzo skuteczne w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych (katar, kaszel, przeziębienia, zapalenia zatok, gardła i itp.) i bólach głowy.
Działanie przeciwbakteryjne - wśród przebadanych olejków działanie przeciw drobnoustrojom wykazują m.in.:
- olejek eukaliptusowy stosowany skutecznie w infekcjach górnych dróg oddechowych;
- olejek z oregano - hamuje powstawanie biofilmu bakteryjnego na powierzchni skóry;
- olejek z drzewa herbacianego (TTO) - hamuje rozwój bakterii które często kolonizują ludzką skórę, górne drogi oddechowe, jamę ustną. Ponadto znalazł zastosowanie w leczeniu niektórych postaci trądziku;
- olejek lawendowy i bazyliowy - wykazują działanie przeciw bakteriom rozwijającym się na skórze, przyspieszają gojenie ran oraz zmniejszają ryzyko powstawania blizn. Dodatkowo olejek lawendowy działa skutecznie w bakteryjnych infekcjach układu oddechowego.
Działanie przeciwwirusowe - choroby o etiologii wirusowej stanowią poważne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Skutecznych środków działających przeciwwirusowo, nawet wobec powszechnie występujących wirusów, jest niewiele. W związku z tym duże nadzieje wiąże się z różnego rodzaju naturalnymi substancjami pochodzenia roślinnego. Obiecujące działanie na wirusy opryszczki HSV wykazują:
- olejek z melisy;
- olejek szałwiowy;
- olejek z owoców jałowca;
- olejek z korzeni cedru;
- olejek z drzewa herbacianego
Działanie przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze - jednym z wiodących olejków eterycznych posiadających działanie na grzyby wywołujące stany chorobowe u człowieka jest olejek z drzewa herbacianego (TTO). Znalazł on zastosowanie w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry a także łupieżu pstrego.
- Olejki eteryczne roślin cytrusowych (olejek pomarańczowy i grapefruitowy) mogłyby być w przyszłości stosowane jako alternatywa dla sztucznych, chemicznych dodatków wykorzystywanych w przemyśle spożywczym do ochrony przed zakażeniami grzybiczymi.
- Istnieją doniesienia o tym, że naturalne substancje pochodzenia roślinnego, zawarte w olejkach eterycznych mogą być efektywnymi terapeutykami o dużej wybiórczości i skuteczności działania wobec różnego rodzaju pasożytów.Na przykład mentol wykazuje aktywność wobec świdrowców z rodzaju Trypanosoma
Działanie przeciwzapalne - niektóre olejki mogą być inhibitorami enzymów oraz hamować syntezę i uwalnianie mediatorów związanych z reakcjami immunologicznymi ustroju. Udowodnione, rozległe działanie przeciwzapalne wykazują następujące olejki eteryczne:
- olejek aloesowy;
- olejek eukaliptusowy;
- olejek lawendowy;
- olejek tymiankowy;
- olejek cynamonowy;
- olejek pomarańczowy.
Olejki eteryczne mają także szczególne zastosowanie w kosmetyce oraz w pielęgnacji skóry i włosów. Pobudzają metabolizm komórkowy i poprawiają strukturę skóry. Olejki eteryczne poprawiają ukrwienie skóry oraz powodują, że staje się ona bardziej elastyczna. Przywracają cerze stan równowagi poprzez regulację wydzielania substancji tłuszczowych.
Bibliografia:
- Dr inż. Anna Herman “Wykorzystanie olejków eterycznych i ekstraktów roślinnych w kosmetologii i medycynie”; Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia;
- “Olejki eteryczne i aromaterapia”; książka pod redakcją Eweliny Kuryłowicz wydana przez wydawnictwo Vitay z Białegostoku;
- Sylwia Katarzyna Król, Krystyna Skalicka-Woźniak, Martyna Kandefer-Szerszeń, Andrzej Stepulak; “Aktywność biologiczna i farmakologiczna olejków eterycznych w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych”; Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 1000-1007 e-ISSN 1732-2693 (www.phmd.pl);
Karolina Woźniczak, magister farmacji
Od urodzenia mieszka, uczyła się i pracuje w Bydgoszczy. Uzyskała tytuł magistra farmacji na Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. Obecnie w trakcie specjalizacji z zakresu farmacji aptecznej. Pracuje jako magister farmacji w aptece ogólnodostępnej. Osobiście żona programisty, mama 5-letniego Stasia i wkrótce kogoś jeszcze. Lubi relaks na łonie natury, klimat i kuchnię Grecji, dobrą książkę lub serial.
