Jednym z często rozpoznawanych zaburzeń endokrynologicznych jest niedoczynność tarczycy. Uważa się, że kluczowe znaczenie dla rozwoju choroby mają czynniki środowiskowe, ale do jej wystąpienia mogą przyczynić się także wady rozwojowe prowadzące do nieprawidłowości w pracy gruczołu. Objawy występujące w przebiegu tego schorzenia są bardzo zróżnicowane i dotyczą różnych układów. W jaki sposób może manifestować się ta przypadłość? Na czym polega jej diagnostyka i leczenie? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań zawarliśmy w poniższym tekście. Przeczytaj!
Niedoczynność tarczycy: co to jest?
Sąsiadująca z krtanią i tchawicą tarczyca jest nieparzystym gruczołem dokrewnym zlokalizowanym w dolnej części szyi. Chociaż waży zaledwie kilkadziesiąt gramów, w organizmie człowieka pełni wiele ważnych funkcji. Narząd ten jest odpowiedzialny przede wszystkim za produkcję i wydzielanie do krwi hormonów takich jak tyroksyna oraz trójjodotyronina. W jej komórkach zachodzi też wytwarzanie kalcytoniny, organicznego związku chemicznego regulującego gospodarkę wapniowo-fosforanową. Odpowiednia ilość hormonów tarczycowych oddziałuje na funkcjonowanie organizmu. Ich poziom wpływa m.in. na:
- pracę mózgu,
- czynność nerek,
- rozwój układu kostnego,
- metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów,
- produkcję ciepła w organizmie.
W sytuacji, kiedy gruczoł produkuje zbyt mało hormonów, mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy. To schorzenie endokrynologiczne o przewlekłym charakterze występuje u osób w różnym wieku. Niedobór związków hormonalnych powoduje spowolnienie procesów metabolicznych. W badaniach laboratoryjnych obserwuje się obniżenie stężenia wolnej tyroksyny, a podwyższenie poziomu hormonu tyreotropowego (TSH). Stosunkowo rzadko rozpoznaje się subkliniczną postać niedoczynności tarczycy, która przebiega bez wyraźnych objawów i z prawidłowym stężeniem tyroksyny, ale z podwyższeniem TSH.
Przyczyny niedoczynności
Jedną z częstszych przyczyn występowania choroby jest autoimmunologiczne zapalenie gruczołu, które przez długi czas może przebiegać w sposób utajony. Proces ten prowadzi do stopniowego upośledzenia wytwarzania hormonów tarczycowych. Co więcej, autoimmunologiczna etiologia sprzyja występowaniu innych schorzeń takich jak m.in. cukrzyca typu 1, nieswoiste zapalenie jelit, choroba trzewna, przedwczesne klimakterium, stwardnienie rozsiane, bielactwo.
Nabyta niedoczynność może mieć także pochodzenie jatrogenne, a więc pojawić się na skutek:
- przebytej operacji tarczycy,
- zastosowania jodowych środków kontrastowych,
- napromieniania zewnętrznego,
- leczenia radioaktywnym jodem,
- niedoboru jodu w pożywieniu,
- ekspozycji na czynniki wolotwórcze.
Jeśli chodzi o pierwotną wrodzoną niedoczynność tarczycy, u większości osób jest ona spowodowana zaburzeniami rozwojowymi gruczołu dokrewnego. Może do nich dojść m.in. z powodu całkowitego braku narządu lub jego niedostatecznego wykształcenia. Stosunkowo rzadko rozpoznawana jest natomiast wtórna wrodzona niedoczynność tarczycy, która może być efektem izolowanego niedoboru hormonu tyreotropowego lub nieprawidłowości na linii podwzgórze-przysadka.
Objawy niedoczynności tarczycy
W przypadku niewielkiej niedoczynności tarczycy objawy często są niespecyficzne i łatwo je pomylić z innymi schorzeniami. Większość osób z tą przypadłością skarży się na suchą, łuszczącą się skórę (która jest wynikiem zaburzeń przemiany karotenu), wzmożone wypadanie włosów, łamliwość paznokci, skłonność do obrzęków, nietolerancję zimna. Do typowych objawów choroby wynikającej z niedoboru hormonów tarczycowych zalicza się też:
- przyrost masy ciała,
- nawracające zaparcia,
- ociężałość i senność,
- trudności z koncentracją,
- spowolnienie mowy,
- obrzęk twarzy.
Warto mieć świadomość, że niedoczynność tarczycy może dawać objawy ze strony różnych narządów i układów. Przykładowo u osób z tym zaburzeniem często występują dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego takie jak bradykardia, bóle wieńcowe oraz zmniejszenie rytmu serca. Dość powszechne są też symptomy dotyczące układu oddechowego, pokarmowego oraz nerwowego. U kobiet mogą również pojawić się zaburzenia miesiączkowania, obfite krwawienia oraz problemy z zajściem w ciążę.
Szczególnie niebezpieczna jest zaawansowana oraz nieleczona niedoczynność tarczycy, która może prowadzić do pojawienia się uogólnionych obrzęków, a nawet do śpiączki hipometabolicznej. Można ją rozpoznać po nadmiernej senności, hipotermii oraz niewydolności oddechowej. Stan ten stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego, dlatego w przypadku jego wystąpienia konieczna jest natychmiastowa interwencja lekarska. Obecnie jest diagnozowany dość rzadko i zazwyczaj dotyczy kobiet w podeszłym wieku.
Profilaktyczne badania tarczycowe
Do oceny czynności tego ważnego dla zdrowia gruczołu dokrewnego wykorzystywana jest diagnostyka laboratoryjna. W tym celu zwykle oznacza się stężenie TSH i hormonów tarczycowych takich jak tyroksyna oraz trójjodotyronina. W niektórych sytuacjach określa się też poziom przeciwciał przeciwtarczycowych przeciwko tyreoglobulinie oraz peroksydazie tarczycowej. Profilaktycznie zaleca się ich wykonywanie minimum raz w roku. Dzięki badaniom możliwe jest stwierdzenie chorób autoimmunologicznych, a także stanów zapalnych w obrębie gruczołu. Ponadto do diagnostyki chorób tarczycy stosuje się ultrasonografię, która pozwala na wykrycie patologii w postaci guzów oraz innych niepokojących zmian. Jeszcze jednym badaniem, które może pomóc lekarzowi endokrynologowi w postawieniu prawidłowej diagnozy, jest scyntygrafia. Polega ona na podaniu pacjentowi promieniotwórczych izotopów w celu oceny wielkości, kształtu oraz położenia narządu.
Możliwe leczenie tarczycy
W leczeniu niedoczynności najczęściej wykorzystuje się preparaty zawierające syntetyczny hormon tarczycy – sól sodową lewoskrętnej tyroksyny. Związek ten jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego, jednak jego przyswajanie może zostać zakłócone przez niektóre substancje pokarmowe, w tym przez kofeinę. Środki z lewotyroksyną powinno się przyjmować ranem, najlepiej na około pół godziny przed planowanym posiłkiem. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leku wieczorem. Dokładne dawkowanie jest uzależnione od wieku pacjenta oraz od wyników badań laboratoryjnych. Zwykle terapię rozpoczyna się od małej dawki i stopniowo się ją zwiększa, regularnie kontrolując poziom TSH.
Istotnym elementem wspomagającym farmakoterapię jest właściwie zbilansowana dieta dostarczająca organizmowi wszystkich potrzebnych składników odżywczych. Aby wesprzeć proces leczenia, w codziennym jadłospisie osoby chorej na niedoczynność tarczycy powinna znaleźć się przede wszystkim odpowiednia ilość białka. W pożywieniu nie powinno też zabraknąć jodu, pierwiastka odgrywającego kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tego ważnego gruczołu.
Niedoczynność tarczycy w ciąży
Jedną z najczęstszych przyczyn występowania niedoczynności tarczycy u kobiet w ciąży jest autoimmunologiczne zapalenie tego gruczołu. Ciężarne, u których rozpoznano to zaburzenie, są bardziej narażone na rozwój nadciśnienia tętniczego, niedokrwistości, przedwczesne odklejenie łożyska, a także na krwotok poporodowy. Konsekwencją matczynej niedoczynności tarczycy może być też nieprawidłowy rozwój dziecka, zaburzenia rozwoju umysłowego, niska masa urodzeniowa. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego dawka tyroksyny powinna zostać tak dobrana, aby stężenie TSH nie przekraczało 2,5 mlU/l. Po przyjściu dziecka na świat dawkę zwykle się zmniejsza do wielkości przyjmowanej przed zajściem w ciążę. Stosowanie preparatów z tyroksyną w żaden sposób nie wpływa na laktację, dlatego terapia nimi nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią.