Jedną z zapomnianych chorób zakaźnych, która wciąż pozostaje niebezpieczna dla ludzi, jest gruźlica. Niegdyś stanowiła poważny problem epidemiologiczny, ale dzięki szczepieniom ochronnym liczba zachorowań na nią uległa znacznemu zmniejszeniu. Patogenami wywołującymi suchy kaszel, którego nasilenie wzrasta wraz z czasem, są prątki należące do rodziny Mycobacterium. Jakie są przyczyny i objawy schorzenia atakującego głównie płuca? Jak wygląda jego diagnostyka oraz leczenie? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań zawarliśmy w poniższym tekście.
Gruźlica: groźna choroba zakaźna
Patogenezę tej choroby po raz pierwszy opisał francuski lekarz René Théophile Laennec. W swojej książce opublikowanej na początku XIX wieku scharakteryzował objawy gruźlicy oraz wytłumaczył jej infekcyjną naturę. Dokonane przez niego odkrycia zachęciły naukowców do poszukiwania skutecznych metod walki ze schorzeniem, które dziesiątkowało ludność na całym świecie. Najczęstszą postacią jest gruźlica płuc, ale zmiany gruźlicze mogą występować praktycznie w każdym organie ciała.
Czynnikiem wywołującym proces chorobowy są prątki z gatunku Mycobacterium. Te wolno rosnące drobnoustroje tlenowe po przedostaniu się do organizmu człowieka wywołują uciążliwy i przewlekły kaszel, który utrzymuje się co najmniej trzy tygodnie. Mikroorganizmy z tej rodziny nie produkują toksyn, a w tkankach obserwowanych pod mikroskopem przybierają postać charakterystycznych cienkich laseczek. W ciemnych pomieszczeniach bez dostępu światła i przy dostatecznej wilgotności są w stanie przetrwać przez długi czas.
Dowiedz się więcej o gruźlicy pozapłucnej
Najczęściej diagnozowaną postacią choroby jest gruźlica płucna. Dzieje się tak, ponieważ wdychane z powietrza prątki zagnieżdżają się właśnie w płucach. Bakterie poprzez układ naczyń krwionośnych i limfatycznych mogą przedostać się jednak także do innych narządów. Przykładowe miejsca, w których mogą rozwinąć się zmiany gruźlicze to:
-
mózg,
-
nerki,
-
węzły chłonne,
-
żołądek,
-
jelita,
-
kręgi i kości.
Ogniska zapalne mogą objąć tak naprawdę każdy organ i tkankę znajdującą się w ludzkim ciele. Z tego względu rozpoznanie choroby często sprawia wiele trudności. Najbardziej narażone na zakażenie są osoby starsze, z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, chorujące na cukrzycę, przyjmujące steroidy, uzależnione od alkoholu i narkotyków, a także nosiciele wirusa HIV.
Zakażenie gruźlicą – poznaj przyczyny choroby
Schorzenie atakujące najczęściej płuca rozprzestrzenia się głównie drogą kropelkową, a więc podczas kaszlu, kichania lub poprzez kontakt z wydzieliną chorego. Wdychane wraz z powietrzem drobnoustroje wędrują do narządów oddechowych. Zdaniem specjalistów do zakażenia wystarczy od 1 do 5 prątków. Do infekcji dochodzi jednak tylko w przypadku długiego oraz bliskiego kontaktu z zakażonym (według ekspertów takiego, który trwa dłużej niż 4-5 godzin). W tym miejscu warto podkreślić, że zakażenie pałeczkami gruźlicy nie zawsze prowadzi do zachorowania. Wiele zainfekowanych osób jest w stanie samodzielnie zwalczyć szkodliwe mikroorganizmy. Bakterie przestają być aktywne, ale pozostają w organizmie w stanie uśpienia. Mogą uaktywnić się np. w momencie obniżonej odporności.
Objawy gruźlicy: na co zwrócić uwagę
Osoby zarażone gruźlicą płuc uskarżają się przede wszystkim na przewlekły kaszel, który utrzymuje się przez ponad trzy tygodnie. W zaawansowanej postaci choroby staje się bardzo uciążliwy i może towarzyszyć mu plucie krwią. Do częstych symptomów tego schorzenia należą też:
W sytuacji, kiedy ognisko zapalne występuje poza płucami, wówczas mogą też pojawić się inne objawy. Przykładowo gruźlica nerek może objawiać się w podobny sposób jak infekcja układu moczowo-płciowego. Z kolei zmiany gruźlicze zlokalizowane w kościach lub kręgach mogą powodować bóle pleców, zmiany w postawie, ograniczenie ruchomości.
Jak wygląda diagnostyka choroby?
Do diagnozowania gruźlicy często wykorzystuje się test skórny, który jest określany mianem próby tuberkulinowej. Pozwala on na rozpoznanie zakażenia, a wynik jest otrzymywany po upływie 2 dni. Procedura polega na wstrzyknięciu tuberkuliny, białka wyhodowanego z prątków. W przypadku pojawienia się reakcji skórnej konieczne jest poddanie się dalszym badaniom diagnostycznym. Jednym z nich jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego płuc. Przy jego pomocy lekarz może określić, czy występują odstępstwa od normy i czy doszło do infekcji.
Przebieg leczenia gruźlicy
Dzięki powszechnemu dostępowi do antybiotyków dzisiaj gruźlica jest chorobą, którą można skutecznie leczyć. Terapia powinna być skojarzona, systematyczna oraz odpowiednio długa. W pierwszej fazie pacjentowi zwykle podaje się leki mające na celu zmniejszenie liczebności prątków w organizmie. Do takich preparatów należą między innymi środki z rifabutyną, izoniazydem oraz pyrazynamidem. Substancje te wykazują silne działanie przeciwprątkowe, wchłaniają się z przewodu pokarmowego i dobrze przenikają do płynów ustrojowych. Drugi etap leczenia obejmuje stosowanie lekarstw wyjaławiających, które mają pomóc w zapobieganiu nawrotom choroby. Do tej grupy należą leki zawierające w składzie takie związki aktywne jak streptomycyna, kanamycyna, wiomycyna oraz amikacyna. Środki te znajdują zastosowanie w szczególnych sytuacjach takich jak nawrót gruźlicy, prątki oporne na podstawowe leczenie czy nietolerancja innych antybiotyków.
Możliwe powikłania po gruźlicy
Jednym z najczęściej występujących powikłań po chorobie wywoływanej przez drobnoustroje z rodziny Mycobacterium jest gruźlicze zapalenie opłucnej. Wysięk w jamie opłucnowej u większości pacjentów pojawia się mniej więcej po 4-6 miesiącach od zakażenia prątkami. Typowe objawy wskazujące na stan zapalny błony otaczającej płuca to gorączka, duszności, suchy kaszel oraz ból podczas oddychania.
Innym powikłaniem gruźlicy jest zwłóknienie płuc, które prowadzi do zaburzeń wentylacji i uniemożliwia prawidłowe zachodzenie wymiany gazowej. Przypadłość ta polega na odkładaniu się tkanki łącznej w płucach, a następnie na jej bliznowaceniu. Zwłóknienie może być też rezultatem ropniaka, który jest związany z występowaniem treści ropnej między blaszkami opłucnej. Ropniak jako powikłanie zmian gruźliczych może objawiać się wysoką temperaturą, kaszlem z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny i uczuciem ucisku w obrębie klatki piersiowej.
Szczepienia ochronne na gruźlicę
Choroba wywoływana przez prątki wciąż stanowi globalne zagrożenie dla ludzi, dlatego bardzo ważne jest jej zapobieganie. Z tego względu istotne jest izolowanie chorych znajdujących się w początkowym stadium prątkowania, unikanie kontaktu z osobami podejrzanymi o zachorowanie oraz częste wietrzenie pomieszczeń (drobnoustroje mogą być usuwane poprzez filtrację, wentylację oraz promieniowanie słoneczne).
Ryzyko zachorowania na najcięższą postać gruźlicy i wystąpienia powikłań po chorobie można też zmniejszyć poprzez szczepienia ochronne. Zgodnie z kalendarzem opracowanym przez Główny Inspektorat Sanitarny szczepionka znana pod nazwą BCG powinna być podawana niemowlętom tuż po urodzeniu, najlepiej przed opuszczeniem oddziału neonatologicznego.
Przebieg i leczenie gruźlicy u dzieci
Do grupy wysokiego ryzyka zarażenia się prątkami należą między innymi dzieci. Wynika to przede wszystkim z niedostatecznie rozwiniętych mechanizmów odpornościowych. Gruźlica wieku dziecięcego charakteryzuje się przewlekłym kaszlem, brakiem przyrostu masy ciała, apatią, nawracającymi stanami podgorączkowymi oraz zaburzeniami w rozwoju. W większości przypadków choroba może być skutecznie leczona za pomocą środków farmakologicznych. Niemowlętom i małym dzieciom można podawać preparaty w postaci płynu lub proszku zmieszanego z pokarmem. W leczeniu gruźlicy dziecięcej najczęściej wykorzystuje się leki z pyrazynamidem, rifabutyną oraz etambutolem.
Zadbaj o swoje zdrowie!
Pomimo szczepień ochronnych gruźlica wciąż pozostaje niebezpieczną chorobą, która może zaatakować każdego, bez względu na wiek i płeć. Do jej diagnozowania służy przede wszystkim radiologiczna ocena zmian w klatce piersiowej oraz tuberkulinowy test skórny. W walce z tym schorzeniem ważną rolę odgrywa układ odpornościowy. Więcej o zdrowiu dowiesz się z poradnika apteki internetowej Lek24.pl.