Rodzaje celiakii: klasyczna, nietypowa i bezobjawowa
Celiakia to choroba trzewna. Jej objawy mogą się różnić w zależności od pacjenta, ale też jej rodzaju.
Wyróżnia się celiakię klasyczną. Dotyka ona zarówno osoby starsze, kobiety w ciąży, jak i dzieci. Do jej najczęstszych symptomów zalicza się bóle brzucha oraz wzdęcia i biegunki, którym towarzyszą niedobory wagi ciała, niedokrwistość oraz zaburzenia wchłaniania. Tę postać choroby najłatwiej jest zdiagnozować.
Celiakia nietypowa to drugi rodzaj – objawia się zarówno zaburzeniami jelitowymi, jak i spoza przewodu pokarmowego, takimi jak:
-
zmiany skórne i w obrębie jamy ustnej – afty czy opryszczki,
-
zapalenie stawów – barkowych, kolanowych, biodrowych,
-
niedokrwistość,
-
zaburzenia neurologiczne – depresja, bóle głowy czy zaburzenia koncentracji.
Zaostrzeniu się objawów sprzyjają infekcje wirusowe oraz bakteryjne.
Celiakia bezobjawowa charakteryzuje się brakiem dolegliwości somatycznych związanych z nieprawidłowym wchłanianiem. Ta postać choroby przyczynia się do niedokrwistości, nietolerancji cukrów – laktozy i sacharozy, niedoborów witaminy K, wczesnej osteoporozy. Występuje głównie u osób dorosłych.
Jakie są przyczyny celiakii?
Przyczyny rozwoju choroby trzewnej nie są do końca znane. Można wymienić wśród nich przede wszystkim predyspozycje:
-
genetyczne,
-
środowiskowe,
-
immunologiczne.
Choroba ta może być dziedziczna, co sugeruje występowanie celiakii u bliźniąt jednojajowych i rodziców, dzieci czy rodzeństwa. Częściej są na nią narażone osoby z zespołem Downa czy chore na cukrzycę typu I. Według licznych badań choroba trzewna częściej występuje tam, gdzie zboża są podstawą diety, np. w USA i w Europie. Rzadziej dotyka osoby zamieszkujące kontynent azjatycki.
Typowe objawy celiakii
U każdego mogą być inne i mieć różny stopień nasilenia. Wszystko zależy od rodzaju choroby i wieku pacjenta. Mogą to być objawy:
-
z zespołem złego wchłaniania, np. obfite biegunki tłuszczowe i wodniste, utrata masy ciała czy bóle brzucha,
-
pozajelitowe, takie jak np. niedokrwistość, wczesna miażdżyca czy osteoporoza, podwyższony poziom cholesterolu, krwawienia z nosa czy bóle kostne i stawowe.
Diagnostyka celiakii
Diagnostyka celiakii to badania mogące potwierdzić lub wykluczyć chorobę, wykonywane przez lekarza gastroenterologa. Bez konsultacji ze specjalistą i odpowiednich testów nie przechodź samemu na dietę bezglutenową. Może to bowiem zaburzyć wyniki badań i utrudnić postawienie prawidłowej diagnozy.
Lekarz może zalecić badania serologiczne z krwi na przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA oraz całkowity poziom przeciwciał IgA. W razie potrzeby – gdy poziom przeciwciał IgA jest poniżej normy – konieczne bywają badania przeciwciał w klasie IgG. Nie wszyscy chorzy na celiakię wytwarzają przeciwciała. Dlatego, aby w pełni rozpoznać chorobę, wskazane jest wykonanie biopsji jelita cienkiego.
Z uwagi na dziedziczny charakter tego schorzenia, u niektórych pacjentów wykonuje się badania genetyczne, np.:
-
jeśli u krewnych pierwszego stopnia stwierdzono celiakię,
-
u osób z cukrzycą insulinozależną,
-
u pacjentów z zespołem Downa.
Profilaktyka i leczenie celiakii
Podstawą jest całkowite usunięcie z jadłospisu glutenu. Ścisła dieta powinna zostać wdrożona ze wsparciem dietetyka. Dzięki temu już po kilku tygodniach może nastąpić regeneracja błony śluzowej jelita cienkiego. Zazwyczaj znikają także przeciwciała, które są typowe dla tej choroby. Jednak diety należy przestrzegać ściśle i przez całe życie. Pomocna może okazać się też suplementacja witamin, np. D3, K, B12 czy kwasu foliowego, gdyż ich wchłanianie przy celiakii jest często zaburzone.
Dieta bezglutenowa: jak zmienić sposób odżywiania po diagnozie?
Bardzo ważna są samodyscyplina oraz... czytanie etykiet na produktach! Na szczęście są już liczne sklepy z żywnością dla osób na diecie bezglutenowej. Kupuj mądrze i pilnuj, żeby Twój jadłospis był urozmaicony.
Dozwolone warzywa i owoce gotuj oraz przecieraj, spożywaj je także w postaci soków lub drobno startych surówek z młodych warzyw.
Posiłki jedz regularnie – 5 razy dziennie. Potrawy przyrządzaj, gotując je na parze i w wodzie, dusząc bez tłuszczu oraz piekąc w folii aluminiowej i pergaminie.
Unikaj potraw smażonych, długo zalegających w żołądku, warzyw wzdymających, ostrych przypraw i marynat.
Produkty zabronione i dozwolone w celiakii
Osoby chore na celiakię muszą całkowicie wyłączyć ze swojego jadłospisu produkty zawierające gluten takie jak np.:
-
kawa zbożowa,
-
pieczywo pszenne oraz żytnie,
-
tłuste wędliny, sery twarde, konserwy,
-
smażona wieprzowina, kaczka, ryby,
-
kapusta biała, kwaszona, ogórki, groch, fasola, warzywa zasmażane,
-
wiśnie, czereśnie, gruszki, śliwki,
-
przyprawy – pieprz, papryka, musztarda, gałka muszkatołowa, ziele angielskie, ocet.
Wolno natomiast jeść potrawy oraz wypieki z mąki i kaszy kukurydzianej, mąki ziemniaczanej, ryżowej, sojowej, skrobi pszennej. Można również stosować sorgo, tapiokę i ryż.
Dieta powinna być wysokobiałkowa. Potrzebną ilość białka w diecie określa lekarz zależnie od wieku pacjenta i postaci choroby. Dozwolone są: mleko, chudy ser twarogowy, chude mięso, drób, wędliny oraz jaja. Należy ograniczyć spożycie tłuszczu. Bezpieczne są naturalna kawa i herbata. Do słodzenia zamiast cukru używaj glukozy i miodu naturalnego. W diecie powinny się znaleźć produkty takie jak:
-
brukselka, kapusta włoska, kalafiory,
-
pomidory bez skórki,
-
buraki, kalarepa, marchew,
-
truskawki, jagody, brzoskwinie i morele bez skórki, banany, pomarańcze, jabłka,
-
przyprawy – sól, kwasek cytrynowy, majeranek, szczypiorek, zielona pietruszka, koperek, cynamon.
Jak zadbać o zbilansowaną dietę w celiakii?
Musisz codziennie dostarczać organizmowi odpowiednią ilość węglowodanów złożonych, ale bazując wyłącznie na zbożach bezglutenowych. Znajdź w jadłospisie miejsce na wypieki z mąki gryczanej, ryżowej, kukurydzianej czy lnianej. Pamiętaj też, że produkty bezglutenowe zawierają znacznie mniej witamin i minerałów, niż te z glutenem. Przy celiakii kosmki jelitowe są uszkodzone i wchłanianie tych bezcennych substancji jest mniejsze. Dlatego pomyśl o uzupełnieniu diety w:
-
żelazo,
-
wapń,
-
witaminy z grupy B i D.
Prawidłowo zbilansowana dieta bezglutenowa z odpowiednią ilością warzyw i owoców zapewni wystarczającą ilość niezbędnego błonnika pokarmowego.
Zakupy i gotowanie przy diecie bezglutenowej
Sięgając po artykuły spożywcze w sklepach, zwróć uwagę, czy widnieje na nich znak przekreślonego kłosa. Oznacza on produkt bezpieczny, całkowicie wolny od glutenu. Sięgaj po produkty jak najmniej przetworzone, wysokiej jakości i sprawdzonych firm. Najlepiej takich producentów, którzy specjalizują się w tego typu produktach. Będziesz mieć pewność, że nie są zanieczyszczone białkiem roślinnym.
Dobrze, jeśli możesz w kuchni wydzielić strefę, gdzie będziesz przygotowywać posiłki bezglutenowe. Przeznacz też odrębne naczynia do gotowania dla osoby na diecie oraz deskę do krojenia, sitko czy inne akcesoria. Zwracaj szczególną uwagę na zachowanie czystości, aby resztki pokarmów z glutenem przez przypadek nie dostały się do posiłków bezglutenowych. Nie używaj też tych samych sztućców.
Już wiesz co robić w razie wystąpienia objawów celiakii?
Szacuje się, że z chorobą trzewną zmaga się ok. 400 000 Polaków, ale liczba ta może być dużo wyższa, ponieważ w naszym kraju brak centralnego rejestru, a wielu chorych pozostaje niezdiagnozowanych. Jeśli podejrzewasz, że Twój organizm nie toleruje glutenu i że możesz chorować na celiakię, koniecznie skontaktuj się z lekarzem oraz dietetykiem. Specjaliści postawią diagnozę i pomogą Ci stworzyć odpowiedni jadłospis. Produkty bezglutenowe dla dzieci i dorosłych są dostępne w aptekach, a także w wielu sklepach spożywczych.