Antykoncepcja awaryjna to doraźna metoda, która uniemożliwia zajście w niechcianą ciąże. W Polsce tabletka dzień po dostępna jest dla dziewcząt już od 15. roku życia, czyli od wieku, od którego można zgodnie z prawem podejmować aktywność seksualną. Na czym polega antykoncepcja awaryjna? Jak działa tabletka “dzień po” i kiedy nie powinno się jej stosować?
Antykoncepcja awaryjna - co to jest?
Tabletka “dzień po” to potoczna nazwa antykoncepcji awaryjnej, która jest doraźną metodą zapobiegającą ciąży po współżyciu bez zabezpieczenia lub w sytuacji, gdy stosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Warto podkreślić, że tabletka “dzień po” nie jest taką samą metodą antykoncepcji, co np. tabletki czy krążki antykoncepcyjne. Antykoncepcja awaryjna nie może być stosowana jako antykoncepcja stała.
Jak działa tabletka “dzień po”?
Na początku warto wspomnieć, że antykoncepcja awaryjna nie jest metodą wczesnoporonną. Żadna substancja wykorzystywana w tabletkach “dzień po” nie przerywa istniejącej ciąży, a jedynie uniemożliwia zajście w ciążę. Antykoncepcja awaryjna nie wpływa na zagnieżdżenie, rozwój zarodka oraz ciąży, nie zwiększa ryzyka poronienia ani przyszłej niepłodności.
W Polsce dostępne są dwa rodzaje pigułek “dzień po”. Jedna z nich zawiera octan uliprystalu, który opóźnia owulację, zagęszcza śluz szyjkowy i tym samym, utrudnia plemnikom przemieszczanie się w drogach rodnych kobiety. Antykoncepcję awaryjną z octanem uliprystalu należy zażyć maksymalnie w ciągu 5 dni (120 godzin) po stosunku. Najwyższą skuteczność obserwuje się, gdy tabletka zostanie zażyta jak najwcześniej po stosunku. Wraz z czasem skuteczność antykoncepcji awaryjnej maleje.
Drugi rodzaj tabletki “dzień po” zawiera lewonorgestrel, który wywołuje zmiany w endometrium, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej. Podobnie, jak octan uliprystalu, zagęszcza śluz szyjkowy i uniemożliwia przedostanie się plemników. Antykoncepcję awaryjną z lewonorgestrelem zaleca się przyjąć nie później niż na 3 dni (72 godziny) po stosunku. Największą skuteczność uzyskuje się przy podaniu od razu po stosunku lub bezpośrednio przed owulacją (wtedy skuteczność wynosi nawet około 90 proc.).
Kiedy zastosować tabletkę “dzień po”?
Antykoncepcja awaryjna to metoda, którą zaleca się stosować w momencie, gdy miał miejsce stosunek bez zabezpieczenia lub gdy obecnie używana metoda antykoncepcji zawiodła. Tabletkę “dzień po” najczęściej przyjmuje się:
-
w przypadku pęknięcia prezerwatywy,
-
w przypadku pominięcia stosowanej tabletki antykoncepcyjnej,
-
w przypadku wypadnięcia wkładki domacicznej/spirali/krążka antykoncepcyjnego,
-
w sytuacji bycia ofiarą przemocy seksualnej.
Tabletka “dzień po” - bezpieczeństwo i skutki uboczne
Antykoncepcja awaryjna stosowana zgodnie z zaleceniami producenta jest w pełni bezpieczną metodą uniemożliwiającą zajście w ciążę. Tabletek “dzień po” nie można natomiast stosować częściej niż jeden raz w ciągu jednego cyklu miesiączkowego. Ponadto po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej niekiedy mogą wystąpić skutki uboczne, takie jak m.in. zaburzenia cyklu miesiączkowego, pojawienie się plamienia śródcyklicznego, bóle głowy, brzucha, nudności, wymioty lub biegunka.
Jeżeli bóle brzucha, nudności, wymioty lub biegunka pojawiają się w ciągu 3 godzin od zażycia tabletki “dzień po”, to wówczas można podejrzewać, że nie została wchłonięta cała dawka leku, a więc konieczne będzie przyjęcie drugiej dawki.
Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji awaryjnej
Tabletka “dzień po” nie może być stosowana przez kobiety z alergią na substancję czynną leku lub inny składnik preparatu. Stosowanie antykoncepcji awaryjnej z octanem uliprystalu przez kobiety cierpiące na ciężkie zaburzenia czynności wątroby, ciężką astmę lub przyjmowanie doustnych glikokortykosteroidów zawsze powinno być skonsultowane z lekarzem, lub farmaceutą.
Antykoncepcji awaryjnej z lewonorgestrelem nie powinny natomiast stosować kobiety, u których zdiagnozowano ciężkie zaburzenia czynności wątroby. Pełna lista przeciwwskazań zawsze znajduje się na ulotce dołączonej do leku.
Stosowanie antykoncepcji awaryjnej nie jest również zalecane kobietom w trakcie karmienia piersią, ponieważ substancje zawarte w leku, mogą przenikać do mleka matki. W takiej sytuacji, gdy przyjęcie tabletki “dzień po” jest konieczne, niezbędne może być ograniczenie karmienia piersią na kilka godzin lub nawet na kilka dni, w zależności od leku, który przyjęła kobieta. Stosowanie antykoncepcji awaryjnej w trakcie karmienia piersią zawsze warto skonsultować z lekarzem.
Jak wykupić tabletkę “dzień po”? Kto może wypisać receptę na antykoncepcję awaryjną?
Tabletki “dzień po” z lewonorgestrelem i octanem uliprystalu dostępne są praktycznie we wszystkich państwach UE bez recepty, oprócz m.in. Polski i Węgier. W Polsce nie ma więc możliwości uzyskania antykoncepcji awaryjnej bez recepty.
Konieczność uzyskania recepty na tabletkę “dzień po” niestety pod pewnymi względami utrudnia zapobieganie niechcianym ciążą. Lekarz ma bowiem prawo odmówić przepisania tabletki “dzień po” powołując się na klauzulę sumienia.
Od 1 maja 2024 r. wprowadzono program pilotażowy dla aptek, które celem miałoby być zwiększenie dostępności antykoncepcji awaryjnej dla kobiet. W aptekach, które dołączą do programu Ministerstwa Zdrowia, farmaceuta będzie miał prawo wypisać receptę na antykoncepcję awaryjną, która w swoim składzie zawiera octan uliprystalu. Nie tylko przyspieszy to uzyskanie tabletki “dzień po”, ale również chroni przed potencjalną odmową ze strony lekarza. Mianowicie farmaceuci nie mają odmówić wypisania recepty, powołując się na klauzulę sumienia.
Antykoncepcja awaryjna w Polsce dostępna jest dla osób od 15. roku życia, a wydanie takiej recepty przez farmaceutę, ma zostać poprzedzone wywiadem z pacjentką oraz weryfikacją jej wieku na podstawie dokumentu ze zdjęciem.
Seremak-Mrozikiewicz, A. i in. (2024). Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące stosowania antykoncepcji awaryjnej zawierającej lewonorgestrel lub octan uliprystalu
Karowicz-Bilińska, A. i in. (2012). Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Zastosowanie lewonorgestrelu w antykoncepcji awaryjnej
ACOG Practice Bulletin. Antykoncepcja awaryjna. WYTYCZNE POSTĘPOWANIA KLINICZNEGO DLA LEKARZY POŁOŻNIKÓW I GINEKOLOGÓW. numer 112, maj 2010
Antykoncepcja awaryjna. Eksperci o bezpieczeństwie i potrzebie edukacji. Dostęp online: https://www.termedia.pl/ginekologia/Antykoncepcja-awaryjna-Eksperci-o-bezpieczenstwie-i-potrzebie-edukacji,56811.html
