Chociaż przebywanie na świeżym powietrzu w letnie, upalne dni jest dużą przyjemnością, warto wiedzieć, że może być też niebezpieczne. Jednym ze skutków długotrwałej ekspozycji na słońce jest przegrzanie organizmu, które jest poważnym zagrożeniem. W artykule odpowiadamy na pytania, czym dokładnie jest przegrzanie organizmu, jak je rozpoznać i jak reagować, gdy do niego dojdzie. Dowiesz się też, jak skutecznie zapobiegać przegrzaniu organizmu, by cieszyć się latem bez ryzyka dla zdrowia.
Czym jest przegrzanie organizmu?
Przegrzanie organizmu (hipertermia) to stan, w którym dochodzi do nadmiernego wzrostu temperatury ciała w wyniku zaburzenia równowagi między wytwarzaniem a oddawaniem ciepła. W warunkach prawidłowych organizm utrzymuje stałą temperaturę, dzięki mechanizmom termoregulacji (pocenie się, rozszerzanie naczyń krwionośnych i zwiększenie przepływu krwi). Kiedy jednak temperatura otoczenie jest zbyt wysoka, bez odpowiedniego chłodzenia i nawodnienia, te mechanizmy mogą przestać być skuteczne.
W efekcie dochodzi do nagromadzenia ciepła wewnątrz ciała, prowadzącego do podniesienia temperatury nawet do 40°C, co zaburza funkcjonowanie komórek i tkanek, wpływa na działanie enzymów, układu nerwowego, krążenia i wielu innych procesów życiowych. Jeśli temperatura ciała wzrośnie zbyt gwałtownie, organizm może się nie przystosować, co prowadzi do poważnych zaburzeń zdrowotnych, a w skrajnych przypadkach do udaru cieplnego.
Kto jest najbardziej narażony na przegrzanie organizmu?
Na przegrzanie organizmu szczególnie narażone są osoby, których układ termoregulacyjny działa mniej wydajnie lub które z różnych powodów trudniej adaptują się do wysokich temperatur. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się zatem małe dzieci oraz osoby starsze – u najmłodszych mechanizmy regulujące temperaturę nie są jeszcze w pełni rozwinięte, natomiast u seniorów mogą być osłabione przez wiek, choroby przewlekłe lub stosowane leki.
Wyjątkowo narażone są także osoby wykonujące intensywny wysiłek fizyczny w gorącym otoczeniu – np. sportowcy, pracownicy fizyczni czy osoby spędzające czas na słońcu. Organizm w trakcie dużego wysiłku produkuje więcej ciepła, a w połączeniu z upałem może dojść do szybkiego przeciążenia systemu chłodzenia.
Jak rozpoznać przegrzanie organizmu?
Rozpoznanie przegrzania organizmu opiera się na uważnej obserwacji zmian w zachowaniu i funkcjonowaniu ciała, które mogą wskazywać na to, że doszło do zakłócenia równowagi termicznej. Organizm, próbując poradzić sobie z nadmiarem ciepła, zaczyna wysyłać sygnały, że znajduje się w stanie przeciążenia cieplnego.
Na początku mogą to być delikatne zmiany w samopoczuciu, które łatwo zbagatelizować, zwłaszcza jeśli przebywa się w gorącym otoczeniu przez dłuższy czas. Jednak wraz z narastaniem przegrzania pojawiają się kolejne oznaki świadczące o tym, że mechanizmy termoregulacyjne przestają działać skutecznie.
Ciało może reagować na różne sposoby, ale zawsze dochodzi do zakłóceń funkcjonowania widocznych i odczuwalnych jak np. problemy z koncentracją, uczucie zimna i wilgotna, czy przyspieszone tętno.
Przegrzanie organizmu – objawy hipertermii
Do najbardziej charakterystycznych objawów przegrzania organizmu należy:
- Uczucie silnego gorąca w całym ciele
- Zaczerwienienie skóry lub jej nadmierne rozgrzanie
- Nadmierne pocenie się
- Uczucie osłabienia, zmęczenia lub senności
- Zawroty głowy i problemy z utrzymaniem równowagi
- Bóle głowy o narastającym nasileniu
- Nudności, a czasem także wymioty
- Przyspieszone tętno i oddech
- Zaburzenia świadomości, trudności z jasnym myśleniem
- Dreszcze lub uczucie chłodu, mimo wysokiej temperatury otoczenia
- Skurcze mięśni, zwłaszcza nóg i ramion
- Zaburzenia widzenia
- Utrata przytomności (w skrajnych przypadkach)
Jakie są skutki przegrzania organizmu?
Przegrzanie organizmu może prowadzić do poważnych konsekwencji. Najważniejsze z nich to:
- Zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego – przegrzanie wpływa negatywnie na funkcje poznawcze, może prowadzić do dezorientacji, a w ciężkich przypadkach do utraty przytomności.
- Obciążenie układu krążenia – wzrost temperatury ciała powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i przyspieszenie akcji serca, co może być niebezpieczne, zwłaszcza u osób z chorobami serca.
- Odwodnienie i utrata elektrolitów – intensywne pocenie prowadzi do szybkiej utraty wody i soli mineralnych, co może skutkować zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej.
- Niewydolność wielonarządowa – przegrzanie może zakłócić funkcjonowanie ważnych narządów wewnętrznych, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu odwodnienie.
- Skurcze cieplne – bolesne napięcia mięśni, zwłaszcza kończyn, związane z utratą płynów.
- Wyczerpanie cieplne – ogólne osłabienie organizmu, które może przejść w poważniejsze stany wymagające interwencji medycznej.
- Udar cieplny – najcięższe powikłanie przegrzania organizmu zagrażające życiu. Może prowadzić do uszkodzenia mózgu, śpiączki, a nawet śmierci.
Jak udzielić pomocy w przypadku przegrzania organizmu?
Szybka i właściwa reakcja ma ogromne znaczenie w przypadku przegrzaniu organizmu. Jak udzielić pierwszej pomocy osobie z podejrzeniem przegrzania?
- Zabierz osobę z gorącego miejsca – przenieś ją w cień, do chłodnego pomieszczenia lub przynajmniej z dala od bezpośredniego słońca.
- Zadbaj o chłodzenie – rozepnij lub zdejmij nadmiar ubrań, uruchom wentylator, wachluj osobę lub włącz klimatyzację.
- Schładzaj ciało – przetrzyj skórę letnią, ale nie lodowatą wodą, zastosuj zimne okłady na kark, czoło, pachy i pachwiny.
- Podaj płyny – jeśli osoba jest przytomna, podaj jej chłodną (ale nie lodowatą) wodę lub napój z elektrolitami, małymi łykami.
- Połóż w bezpiecznej pozycji – najlepiej na plecach z lekko uniesionymi nogami, aby poprawić krążenie.
- Wezwij pomoc medyczną – jeśli objawy są silne, nie ustępują lub się nasilają, konieczna jest natychmiastowa interwencja lekarza – może to być oznaka udaru cieplnego.
Przegrzanie organizmu – leczenie
Leczenie przegrzania organizmu zależy od stopnia nasilenia objawów, ale zawsze polega na szybkim obniżeniu temperatury ciała i przywróceniu równowagi wodno-elektrolitowej. W lżejszych przypadkach wystarczy schładzać ciało i nawadniać organizm. Natomiast przy podejrzeniu udaru cieplnego konieczna jest interwencja medyczna. W warunkach szpitalnych stosuje się m.in. chłodzenie za pomocą specjalnych mat, infuzje dożylne oraz monitorowanie pracy serca i narządów wewnętrznych. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie stanu zagrożenia i natychmiastowe działanie, aby zapobiec trwałym uszkodzeniom organizmu.
Jak można zapobiec przegrzaniu organizmu?
W celu ograniczenia ryzyka przegrzania organizmu warto stosować się do poniższych zasad:
- Unikaj przebywania na słońcu w godzinach największego nasłonecznienia (11:00-17:00)
- Pij wodę, nawet gdy nie odczuwasz pragnienia
- Noś lekką, jasną i przewiewną odzież
- Stosuj nakrycia głowy
- Ogranicz intensywny wysiłek fizyczny w czasie upałów
- Zaplanuj aktywność fizyczną na chłodniejsze pory dnia (rano lub wieczorem)
- Zadbaj o chłodną temperaturę w pomieszczeniach, używając wentylatorów lub klimatyzacji
- Obserwuj swoje ciało i reaguj na pierwsze oznaki przegrzania
