Gerontologopedia to subdyscyplina logopedii badająca się mowę osób starzejących się. Dotyczy to fizjologicznego procesu starzenia jak i tego, który przebiega w patologii. Patologię rozumiemy jako wszelakie choroby otępienne takie jak demencja, na przykład choroba Alzhaimera, otępienie towarzyszące chorobie Parkinsona, otępienie naczyniopochode oraz wiele innych- są to choroby neurodegeneracyjne, oznacza to, że głównym 'problemem' w zaburzeniach tego rodzaju jest niszczenie ukladu nerwowego poprzez obumieranie komórek go budujących. Gerontologpedia bada więc komunikacje osób starszych, klasyfikuje zaburzenia towarzyszące fizjologicznemu starzeniu się oraz komunikacji osób starszych cierpiących na choroby występujące w tej grupie wiekowej. Porządkuje objawy i jednostki nozologiczne ustalając standardy postępowania dla poszczególnych zaburzeń. Subdyscyplina ta bazuje na danych płynących z różnych badań: psychologicznych, czy też neurologicznych silnie współpracuje z neurologopedią, neurolingwistyką, gerontolgią raz gerontopedagiką. Nauka ta stwarza możliwości badania oraz terapii funkcji poznawczych oraz mowy osób starzejących się.
Czego się dowiesz z tego artykułu?
W swojej pracy krótko chciałabym omówić pojęcie mowy osób starzejących się fizjologicznie. Zagadnienie dotyczy jakości realizowanych funkcji językowych przez osoby w wieku senioralnym, w kontekście praktycznym oraz kulturowym. W owym kontekście zmian cywilizacyjnych na przykład funkcji pragmalingwistycznych, czy chociażby kwestii odnalezienia się osób starszych w 'cyfrowym społeczeństwie', stanowiącym swego rodzaju nowe reguły porozumiewania się. Biorąc pod uwagę odmianę języka polskiego, którą posługują się osoby starsze tak zwany "biolekt".
Starzejący się umysł - czyli jak starzeje się nasz mózg
Zagadnienie, które należy omówić próbując zrozumieć, jak funkcjonuje mowa osób starzejących się fizjologicznie jest starzenie się umysłu. Kiedy tak na prawdę nasz mózg zaczyna się starzeć - według badań już od 24-go roku życia nasz refleks zmniejsza się o 15% na 15 lat. Proces starzenia polega na zmniejszaniu się ilości neuronów odpowiedzialnych za różne funkcje poznawcze. Taki proces zaczyna się u nas już między 30, a 35 rokiem życia. Najważniejszą częścią ludzkiego mózgu - kognitywne odróżniającą nas od zwierząt jest płat czołowy. Zachodzą w nim najbardziej złożone procesy - dostosowywanie zachowań do norm społecznych, podejmowanie decyzji, w tych okolicach mieści się też obszar odpowiedzialne za mowę - jej generowanie Ośrodek Broca, w korze czołowej "mieszkają" także rzeczowniki i czasowniki. To właśnie tam zachodzi łączenie głosek w wyrazy, a wyrazów w zdania by następnie stworzyć spójną wypowiedź. Płaty czołowe są miejscem gdzie podejmowane są decyzje, działa myślenie przyczynowo-skutkowe raz abstrakcyjne, programowane są też reakcje racjonalne oraz motywacja do działania-afekt.
Na co wpływa starzejący się mózg?
Opisałam rolę płata czołowego dlatego, że fizjologiczny proces starzenia zaczyna się właśnie od tego obszaru mózgu, neurony zaczynają zanikać, sprawiając że mózg zaczyna się pomniejszać. Nawet o 10% przez 15 lat, szybciej u mężczyzn niż u kobiet. Średnia "utrata mózgu" to 5% na 10 lat. Oczywiście umarłe neurony są zastępowane innymi - inne przejmują ich funkcje w procesie neurokompensacji, ale proces ten "nie załatwia" całej sprawy, neurony z nowymi zadaniami nie są tak wydolne jak te poprzednie. Udowodniono jednak, że gdy jedne funkcje ulegają pogorszeniu, drugie polepszają się. Taki proces działa od molekuł aż po tkanki. Starzenie się mózgu nie odbywa się tylko w płacie czołowym, działa też na naszą pamięć. Na początku działa na tę epizodyczną, a później na semantyczną- czyli pamięć wydarzeń z naszego życia oraz powiązanie faktów z ich wytłumaczeniem. Decydującym dla mowy jest też fakt starzenia się narządu słuchu, bowiem u osób starszych obserwuje się pogorszenie słuchu. Mówi się o tym, że niedosłuch jest najczęstszą przyczyną, zaraz po chorobach neurodegeneracyjncyh, niepełnosprawności i niesamodzielności. Mówi się o zjawisku głuchoty starczej 13-14% osób po 60 roku życia cierpi na niedosłuch. Wyróżnia się kilka rodzajów, ale najistotniejszy jest fakt, że ma on charakter obowodowy, nieodwracalny. Audiogram pozostaje niezmienny - niedosłuch ma etiologię obwodową. Występują problemy w słyszeniu wysokich tonów - głosu dzieci, kobiet, czy na przykład dzwonka do drzwi. Do problemu dochodzą również problemy z szybką reakcja, a czasami ze słyszeniem szumów - spółgłoski oraz dźwięki otoczenia na przykład szum liści. Jeżeli zwyrodnienie dotyczy narządu Cortieg pojawiają się również problemy z równowagą i orientacją w schemacie ciała i przestrzeni. To samo dotyczy wad wzroku, który pogarszając się istotnie wpływa na analizę i interpretacje otaczającego nas świata.
Następną istotną kwestią w procesie starzenia się jest układ stomatognatyczny, w miarę upływu lat wymieniamy zęby stałe na sztuczne implanty bądź szczęki istotnie wpływa to na produkcje mowy, oddychanie oraz jedzenie i połykanie. Częste dysfunkcje w tym obszarze- obkurczanie się wyrostków zębodołowych, zmiany związane z błoną śluzową i naskórkiem pokrywającym jamę utną od wewnątrz wpływają na aspekty mowy.
Spadek możliwości fizycznych w dużej mierze wpływa na kondycje psychiczną oraz funkcje poznawcze. Wszyscy lekarze zgodnie przyznają, że aktywność fizyczna jest najlepszym lekarstwem na "objawy" procesu starzenia, istotnym czynnikiem czynnikiem jest także dieta. Dbanie o naszą kondycje fizyczną i żywność jaką jemy, jakość snu może istotnie wydłużyć okres sprawności umysłu.
Realne wyobcowanie społeczne osób starszych
Oprócz omówionych prze zemnie czynników istotną rolę w procesie starzenia się odgrywa niedostosowanie społeczne, rozhamowanie - niedostosowywanie reakcji do norm przyjętych w społeczeństwie. Wszystkie te nasilające się utrudnienia mogą wpływać na silne obniżenie nastroju - apatię, czy nawet depresje. Pogorszenie się możliwości fizycznych i kognitywnych powoduje, że osoby starsze przeżywają wyobcowanie społeczne. Stronią od kontaktu z innymi, rezygnują ze swoich pasji, zmniejszają swoją aktywność umysłową i fizyczną, co doprowadza do przyspieszenia procesu starzenia.
Logopeda może tutaj pomóc
Logopedzi jako specjaliści czerpiący ze wszystkich wymienionych wcześniej źródeł wiedzy pracując z osobami starszymi mają na celu to, aby komunikacja osób w wieku senioralnym była znośna i pozwalała na utrzymanie kontaktów społecznych, rodzinnych czy zawodowych. Zajmują się też funkcjami takimi jak usprawnienie połykania i oddychania - funkcje te są niezwykle istotne przy zachowaniu satysfakcjonującej jakości życia dla osób starszych. Satysfakcjonującej to znaczy taki który pozwala spełnić potrzeby w przynosząc radość i spokój sposób, tak aby osoby starsze nie musiały przeżywać obniżenia nastroju i poczucia wyobcowania z powodu swoich narastających trudności.
Bibliografia:
1. http://mrs.poznan.pl/sluch-w-podeszlym-wieku/
2. W. Łokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray; Gdańsk 2017 Gerontologopedia.
3. K. Kaczorowska-Bray "Gerontologopedia, czyli starość w perespektywie logopedycznej."
Karolina Boguta, neurologopeda
Jestem Karolina i…. uwielbiam mózg! Kocham ludzi i uwielbiam z nimi pracować. Z zawodu (i z pasji ;)) jestem neurologopedą. Studiowałam na lubelskim UMCS-ie oraz Uniwersytecie Gdańskim/ Gdańskim Uniwersytecie Medycznym. W tym roku zaczynam również studia psychologiczne. Uwielbiam rozmawiać i bardzo interesują mnie mechanizmy neurologiczne programujące język oraz ich zaburzenia. Na co dzień prowadzę swoją firmę. Zajmuje się terapią zaburzeń mowy u dzieci i dorosłych. Obecnie pracuje na oddziale poudarowym oraz z dziećmi niepełnosprawnymi. Tematy, które interesują mnie szczególnie to zaburzenia połykania oraz uszkodzenia mózgu
Po pracy zgłębiam tajniki neurodietetyki. Uwielbiam gotować - szczególnie interesuje mnie kuchnia roślinna.
Szczególnie interesuje mnie również porozumienie bez przemocy oraz techniki regulacji emocji i stresu- selfreg i mindfullnes.
