Elektrolity odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej organizmu, a u dzieci ich odpowiedni poziom jest szczególnie istotny – zwłaszcza podczas gorących dni, intensywnego wysiłku fizycznego czy w trakcie chorób przebiegających z biegunką lub wymiotami. Jakie elektrolity są najlepsze dla dzieci? Na co zwracać szczególną uwagę przy wyborze? W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej tym zagadnieniom.
Czym są elektrolity?
Elektrolity to nic innego jak minerały obecne w płynach ustrojowych organizmu, które regulują równowagę wodno-elektrolitową. Należą do nich sód, potas, wapń, magnez, chlorki, fosforany i wodorowęglany.
Elektrolity można spotkać w następujących formach:
-
naturalnie w organizmie – w osoczu krwi, płynie międzykomórkowym i wewnątrzkomórkowym,
-
w pożywieniu – np. w owocach, warzywach, nabiale, mięsie,
-
w suplementach i napojach nawadniających – w proszkach, tabletkach musujących, gotowych roztworach zawierających optymalne proporcje elektrolitów.
Rola elektrolitów
Elektrolity pełnią niezwykle istotne funkcje w organizmie, wpływając na jego prawidłowe funkcjonowanie. Są niezbędne do utrzymania równowagi wodno-elektrolitowej, przewodzenia impulsów nerwowych, skurczów mięśni oraz wielu procesów metabolicznych. Jaką rolę pełnią elektrolity?
Regulacja równowagi wodno-elektrolitowej: Elektrolity kontrolują rozmieszczenie wody w organizmie, dbając o prawidłowy poziom nawodnienia komórek oraz przestrzeni międzykomórkowej. Najważniejszą rolę odgrywa sód, który reguluje ilość wody zatrzymywanej w organizmie oraz jej przemieszczanie między komórkami a krwią. Z kolei potas działa odwrotnie – wspomaga usuwanie nadmiaru wody.
Przewodnictwo nerwowe: Elektrolity umożliwiają przekazywanie impulsów nerwowych między komórkami nerwowymi oraz między nerwami a mięśniami.
-
Sód i potas regulują depolaryzację i repolaryzację błon komórkowych, co pozwala na przesyłanie sygnałów nerwowych.
-
Wapń jest niezbędny w procesie uwalniania neuroprzekaźników z zakończeń nerwowych.
Skurcze mięśni i funkcjonowanie serca: Prawidłowa praca mięśni jest uzależniona od odpowiedniego stężenia elektrolitów.
-
Potas wspomaga prawidłowe skurcze mięśni i zapobiega ich osłabieniu.
-
Wapń jest niezbędny do inicjowania skurczów mięśniowych.
-
Magnez reguluje napięcie mięśni, zapobiegając skurczom i drganiom mięśni.
Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej (pH krwi): Elektrolity pomagają utrzymać stabilne pH organizmu, co jest niezbędne dla funkcjonowania enzymów i metabolizmu komórkowego.
Transport substancji i ciśnienie osmotyczne: Elektrolity regulują transport substancji odżywczych, glukozy i aminokwasów przez błony komórkowe. Wpływają też na ciśnienie osmotyczne krwi, co jest kluczowe dla odpowiedniego krążenia płynów w organizmie.
Niski poziom elektrolitów – skutki dla zdrowia
Zbyt niski poziom elektrolitów w organizmie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Do najczęstszych konsekwencji należą:
-
odwodnienie,
-
osłabienie mięśni i bolesne skurcze,
-
zaburzenia rytmu serca,
-
zmęczenie i problemy z koncentracją,
-
zaburzenia nerwowe, drgawki.
W przypadku wystąpienia ww. objawów należy uzupełniać elektrolity za pomocą specjalnych płynów nawadniających, bogatych w sód, potas i inne minerały.
Zaburzenia elektrolitowe mogą mieć różne przyczyny, np. choroby nerek, intensywne pocenie się, biegunki, wymioty, nieodpowiednia dieta czy stosowanie niektórych leków. Nigdy nie należy ich bagatelizować, gdyż w skrajnych przypadkach mogą zagrażać życiu.
Jak sprawdzić, że dziecku brakuje elektrolitów?
Dzieci są szczególnie narażone na utratę elektrolitów, a tym samym na odwodnienie. Częste biegunki, wymioty, czy brak regularnego uzupełniania płynów podczas codziennych aktywności przyczyniają się do zaburzeń gospodarki wodnoelektrolitowej. Lekkie odwodnienie najczęściej leczy się w domu. Można łatwo je rozpoznać, obserwując ilość oddawanego moczu czy wilgotność języka.
Elektrolity można wówczas podać doustnie np. w postaci saszetek zawierających płyny glukozowo-elektrolitowe. Zawartość saszetki należy rozpuścić w wodzie, soku lub innym płynie.
W przypadku nasilenia objawów lub kiedy dziecko nie chce pić, konieczne może być dożylne nawadnianie w szpitalu.
Jonogram to bardzo proste badanie, wykonywane przy podejrzeniu zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Do jego wykonania konieczne jest pobranie próbki krwi, jak do zwykłej morfologii. Pozwala określić stężenie elektrolitów we krwi – w najprostszej wersji oznacza się poziom:
Dzięki wynikom badań określających poziom elektrolitów można jak najlepiej dobrać skład preparatów nawadniających.
Jakie elektrolity dla dzieci wybrać?
Kiedy maluch ma intensywną biegunkę lub wymioty najlepiej uzupełnić elektrolity korzystając z gotowych produktów do nawadniania dostępnych w aptece – są to mieszanki glukozy i elektrolitów.
Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi opracowanymi przez WHO i UNICEF w przypadku biegunek u dzieci zaleca się spożycie preparatów o zmniejszonej osmolarności. Osmolarność jest miarą stężenia substancji rozpuszczonych w danym roztworze, wyrażoną w osmolach (lub miliosmolach) na litr (mOsm/L). W kontekście elektrolitów dla dzieci odnosi się do liczby cząsteczek (jonów sodu, potasu, glukozy i innych składników) zawartych w płynie nawadniającym. Doustne płyny nawadniające dla dzieci powinny mieć osmolarność na poziomie 200-250 mOsm/L, co pozwala na odpowiednie nawodnienie bez ryzyka przeciążenia organizmu zbyt dużą ilością substancji osmotycznie czynnych. Zbyt wysoka osmolarność może prowadzić do pogorszenia objawów odwodnienia, ponieważ zamiast nawadniać, może przyciągać wodę do jelit i nasilać biegunkę.
Dobre elektrolity dla dzieci powinny mieć jak najlepszy skład wolny od niepotrzebnych dodatków jak cukier, sztuczne barwniki czy konserwanty. Najlepiej, aby zawierały jedynie glukoza jednowodna, cytrynian sodu, chlorek sodu, chlorek potasu.
Jak podawać elektrolity małym dzieciom?
Podawanie elektrolitów małym dzieciom (zwłaszcza niemowlętom i maluchom do 3. roku życia) wymaga odpowiedniego podejścia, aby zapewnić skuteczne nawodnienie i uniknąć problemów, takich jak wymioty czy odrzucenie płynu. Jak podawać elektrolity w zależności od wieku?
Niemowlęta (0-12 miesięcy)
-
Elektrolity możesz podawać za pomocą strzykawki (bez igły) lub łyżeczki, po kilka kropli co 1–2 minuty.
-
Możesz też podawać elektrolity w butelce, ale małymi porcjami.
-
W przypadku karmienia piersią – kontynuuj karmienie, ale między karmieniami podawaj elektrolity.
Niemowlęta często niechętnie piją nowe płyny, więc podawaj je powoli i cierpliwie.
Dzieci 1-3 lata
-
Możesz użyć łyżeczki, kubka niekapka lub strzykawki.
-
Jeśli dziecko odmawia picia, spróbuj schłodzić płyn – chłodniejsze elektrolity mogą być łatwiejsze do przełknięcia.
Podawaj roztwór małymi łykami co kilka minut, unikaj podawania zbyt dużej ilości na raz, aby nie wywołać nudności.
Dzieci powyżej 3. roku życia
-
Mogą pić elektrolity z kubka, butelki lub bidonu.
-
Jeśli dziecko nie chce pić czystego płynu, możesz dodać go do lekkiej herbaty lub wody z sokiem (w proporcji 1:1).
Ile elektrolitów podawać dzieciom?
Przy łagodnym odwodnieniu (np. po lekkiej biegunce, wymiotach, gorączce, przy upałach):
Przy umiarkowanym odwodnieniu:
-
50-100 ml na każdy kilogram masy ciała w ciągu pierwszych 4 godzin (np. dziecko ważące 10 kg powinno wypić 1 litr)
-
W przypadku zaparć lub biegunki warto zwiększyć rekomendowaną dawkę o dodatkowe 5-10 ml.
Przy silnym odwodnieniu bezzwłocznie należy skonsultować się z lekarzem.
